علیخانی, زهره, غلامی, فرزاد. (1400). فیلم مستند و عدالت زیست‌محیطی: تحلیل مستندهای مرتبط با بحران آب در ایران. , 11(1), 121-150. doi: 10.22059/ijar.2022.339010.459738
زهره علیخانی; فرزاد غلامی. "فیلم مستند و عدالت زیست‌محیطی: تحلیل مستندهای مرتبط با بحران آب در ایران". , 11, 1, 1400, 121-150. doi: 10.22059/ijar.2022.339010.459738
علیخانی, زهره, غلامی, فرزاد. (1400). 'فیلم مستند و عدالت زیست‌محیطی: تحلیل مستندهای مرتبط با بحران آب در ایران', , 11(1), pp. 121-150. doi: 10.22059/ijar.2022.339010.459738
علیخانی, زهره, غلامی, فرزاد. فیلم مستند و عدالت زیست‌محیطی: تحلیل مستندهای مرتبط با بحران آب در ایران. , 1400; 11(1): 121-150. doi: 10.22059/ijar.2022.339010.459738
فیلم مستند و عدالت زیست‌محیطی: تحلیل مستندهای مرتبط با بحران آب در ایران
استادیار گروه علوم ارتباطات اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
چکیده
در جهان بصری امروز، فیلم‌های مستند می‌توانند جنبه‌هایی از زیست انسان، تلقی اجتماع و نگرش تمدن بشری را دربارۀ آن آشکار کنند. هر چارچوبی موضوعات زیست‌محیطی را به شیوه‌ای روایت و چارچوب‌بندی می‌کند. همچنین هر چارچوبی تأثیرهای متفاوتی بر رفتارهای مسئولانه در موضوع محیط‌زیست دارد و می‌تواند نشانه‌ای از نگرش اجتماعی یا رسانه‌ای به موضوع باشد. این پژوهش به کمک نظریه و روش تحلیل چارچوب، به تحلیل 22 فیلم مستند دهه‌های 1380 و 1390 می‌پردازد تا به این سؤال پاسخ دهد که مستندهای بحران آب در ایران چگونه این موضوع را در چارچوب عدالت زیست‌محیطی قرار می‌دهند و این چارچوب را به چه نحو و با چه جزئیاتی ارائه می‌کنند. این تحلیل نشان می‌دهد چارچوب عدالت زیست‌محیطی در این فیلم‌ها فراوانی چندانی ندارد. در آن دسته از فیلم‌هایی که موضوع را در چارچوب عدالت زیست‌محیطی ارائه می‌کنند، محور «نابرابری در علل اجتماعی شرایط زیست‌محیطی» مبتنی بر دلایل طبیعی و مقصردانستن محیط‌زیست به‌مثابۀ امری خودبنیاد، مستقل، قدرتمند و خارج از اختیار انسان بدون اشاره به دلایل انسان‌ساز خشکسالی است. این چارچوب در ضلع «نابرابری در تبعات شرایط زیست‌محیطی»، تقسیم نابرابر منافع توسعه یا تغییرات اقلیمی را با نشان‌دادن جزئیات زیست مردم محلی و با مقایسۀ وضعیت پیش و پس از لحظۀ فاجعه در زندگی آنان نشان می‌دهند. در اینجا محیط‌زیست «منبع استفادۀ» مردم است که به نحو نابرابر نقصان یافته است و مردم آسیب‌دیده مردمی ناتوان و منفعل‌اند. محور «نابرابری در عواقب سیاست‌ها و مدیریت‌های زیست‌محیطی» غایب است و مشکلات و تنازع اجتماعی بر سر سیاست‌های جبرانی محیط‌زیستی در چارچوب ارائۀ مستندها جایی ندارد. چارچوب کلی مستندها در تعریف «ما و دیگری» اغلب براساس تقسیمی جغرافیایی در درون یک واحد ملی بنا شده است.
Documentaries and Environmental Justice: The Analysis of the Documentaries Related to Water Crisis in Iran
نویسندگان [English]
Zohreh Alikhani؛ Farzad Gholami
Assistant Professor of Communication Sciences, Department of Social Communication Sciences, Faculty of Social Sciences, University of Tehran
چکیده [English]
In today’s visualized world, documentaries can reveal some aspects of human life, society’s perception and human civilization’s attitude towards it. Each frame narrates and frames environmental issues in its own way and influences responsible behavior towards the environment in different ways, which can be indicative of a social or media attitude towards the issue. This study aims to answer the question of how documentaries about the water crisis in Iran have placed the issue within the framework of environmental justice and has examined in detail how these documentaries use this framework. To achieve this goal, 22 documentaries from the 2000s and 2010s were studied using the theory of frame analysis. It indicates that the environmental justice frame does not appear very often in these films. In the films that show the issue in the context of environmental justice, the axis of “inequality in social causes of environmental conditions” is based on natural causes and blaming the environment as something self-sufficient, independent, powerful, and beyond human control, without mentioning the human causes of drought. In the context of “inequality in the consequences of environmental conditions,” this framework shows the unequal distribution of development benefits or climate change by showing the details of people’s lives on the ground and comparing the situation before and after the moment of disaster in their lives. Here, the environment is the “source of use” of people, which is exploited in an unequal way, and the affected people are powerless and passive. The “axis of inequality” is absent in the consequences of “environmental policy and management” and the social problems and conflicts around environmental degradation policies have no place in the framework of the documentaries. The general frame of these documentaries, according to the definition of “us and them,” is often based on the geographical division within a national unit.
کلیدواژه‌ها [English]
documentary, environmental communication, environmental justice, water crisis
مراجع
احسانی، مهرزاد و خالدی، هومن (1382). بهره‌وری آب کشاورزی، تهران: کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران.
ارکیان، علی (1385). «مورفولوژی سینمای مستند ایران». فارابی، 59-60، 91-116.
اسپنسر، استفان (1395). روش‌های پژوهش تصویری در علوم اجتماعی. ترجمۀ نعمت‌الله فاضلی و مرتضی قلیچ، تهران: مرکز سنجش و پژوهش افکار.
استیبی، آرن (1395). قالب‌ها و قالب‌سازی. ترجمۀ نادر مهدی‌پور، در کتاب: زبان‌شناسی زیست‌محیطی، ترجمۀ فردوس آقاگل‌زاده، تهران: نویسۀ پارسی.
آنند، ریچارد (1386). عدالت سبز. ترجمۀ محمود روغنی، در: شهروندی سبز؛ دموکراسی سبز، عدالت سبز، ترجمۀ محمود روغنی، تهران: نشر اختران.
جواری، محمدحسین (1397). «نقد محیط‌زیستی در حوزۀ ادبیات با رویکرد تطبیقی». فصلنامۀ پژوهش‌های تطبیقی ادبیات، 6(2)، 128-143.
جولیان، روبرتا (1398). نابرابری، تفاوت‌های اجتماعی و منابع زیست‌محیطی. در: مباحثی دربارۀ جامعه‌شناسی محیط‌زیست، ترجمۀ مهدی فرهمندنژاد، تهران: نشر ثالث.
خاشعی، وحید (1392). «انسان‌شناسی تصویری؛ تفکر مردم‌شناختی مبتنی بر سکانس». فصلنامۀ رادیو و تلویزیون، 20، 125-156.
دژادن، جوزف (1396). اخلاق محیط‌زیست: درآمدی بر فلسفۀ محیط‌زیست. ترجمۀ مهدی کلاهی، تهران: پژوهشگاه، فرهنگ، هنر و ارتباطات.
ساداتی، سیدشهاب‌الدین و سقازاده، بهاره (1398). «هویت‌های مکانی‌شده: مطالعه فیلم درخت گلابی با رویکرد نقد زیست‌محیطی». فصلنامۀ نقد ادبی، 47، 117-136.
شلدون، پاویسا (1396). رسانه‌های اجتماعی: اصول و کاربردها. ترجمۀ حسین حسنی، تهران: ثانیه.
ضیایی هاشمیان مقدم، سیدعباس (1390). بررسی تعامل جنبه‌های سینمایی و مردم‌شناسی در مستند مردم‌نگار. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران.
عاملی، سیدسعیدرضا، بیچرانلو، عبدالله، بهار، مهری و غلامی، فرزاد (1398). «تدوین الگوی مفهومی ارتباطات آب؛ ظرفیت‌های ارتباطات برای مدیریت بحران آب در ایران». فصلنامۀ مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 43، 171-199.
عمارتی‌مقدم، داود (1387). «اکوکریتیسیزم». فصلنامۀ نقد ادبی، 4، 195-204.
غلامی، فرزاد (1398). اینترنت و ارتباطات زیست‌محیطی؛ مطالعۀ برساخت مسئلۀ آب ایران در رسانه‌های اجتماعی. رسالۀ دکتری. دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
ووسیچ، کوالینا، فالکوفسکی، آندرژ، و بروس، نیومن آی. (1393). بازاریابی سیاسی. ترجمۀ حمیدرضا عسگری ده‌آبادی و شهاب طلایی شکری، تهران: کتاب مهربان.
گیویان، عبدالله (1386). «سهم مردم‌شناسی و سینما در مردم‌شناسی بصری: نقدی بر کتاب سینمای قوم‌پژوهی». فصلنامۀ علوم اجتماعی، 38 و 39، 203-233.
مرکز آمار ایران (1399). گزارش شاخص‌های عدالت اجتماعی، قابل‌دسترسی در
نجفی‌خواه، محمدمهدی (1393). برساخت اجتماعی-فرهنگی؛ یک مسئلۀ زیست‌محیطی: مطالعه‌ای کیفی در فعالیت‌های اقامه دعوی و استراتژی‌های برساختگرایانۀ مرتبط با بحران زیست‌محیطی دریاچۀ ارومیه. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
ویمر، راجر دی.، و دومینیک، جوزف. آر. (1384). تحقیق در رسانه‌های جمعی. ترجمۀ کاووس سیدامامی. تهران: سروش.
هانگین، جان (1393). جامعهشناسیمحیطزیست. ترجمۀ صادق صالحی. تهران: سمت.
هرلن، شارون ال. و همکاران (1399). عدالت اقلیمی و نابرابری. ترجمۀ محمدجواد زاهدی مازندرانی، در: تغییرات اقلیمی و جامعه: دیدگاه‌های جامعه‌شناختی. تهران: انتشارات وانیا و لویه.
Arnold, A. (2018). Climate change and storytelling: Narratives and cultural meaning in environmental communication. Springer.
Brevini, B. (2016). The value of environmental communication research. International Communication Gazette, 78(7), 684-687.
Clover, D. E. (2011). You've got the power: Documentary film as a tool of environmental adult education. Journal of Adult and Continuing Education, 17(2), 20-35.
Entman, R. M. (1993). Framing: Towards clarification of a fractured paradigm. McQuail's reader in mass communication theory, 390-397.
Hughes, H. (2014). Green Documentary: Environmental Documentary in theTwenty-First Century. Intellect Books.
Ingram, D. (2013). The aesthetics and ethics of eco-film criticism. Ecocinema theory and practice, 43-61.
Johannessen, M. R. (2015, August). Please like and share! A frame analysis of opinion articles in online news. In International Conference on Electronic Participation(pp. 15-26). Springer, Cham.
Hegtvedt, K. A., Parris, C. L., & Johnson, C. (2019). Framing and feeling fuel environmentally responsible behaviors of black residents in the United States. Sociological Perspectives, 62(5), 603-626.
Kara, S., & Marcus, D. (2016). Introduction: Situation contemporary documentary. In D. Marcus & S. Kara. (Eds.), Contemporary documentary (pp. 1 – 6). New York, NY: Routledge.
Luthfa, S. (2019). Showcasing environmental justice movements from the South: Comparing the role of media in Bangladesh. Society and Culture in South Asia, 5(2), 290-328.
Milstein, T., Pileggi, M., & Morgan, E. L. (Eds.). (2017). Environmental communication pedagogy and practice. London: Routledge.
Mirzoeff, N. (1999). An introduction to visual culture. Psychology press.
Moernaut, R., Mast, J., & Pepermans, Y. (2018). Reversed positionality, reversed reality? The multimodal Environmental Justice frame in mainstream and alternative media. International Communication Gazette, 80(5), 476-505.
Moore, E. E., & Lanthorn, K. R. (2017). Framing disaster: News media coverage of two Native American environmental justice cases. Journal of Communication Inquiry, 41(3), 227-249.
Neimanis, A. (2012). Environmental Justice: Making the Case for Ecological Intergity.
Smith, J., & Firth, J. (2011). Qualitative data analysis: the framework approach. Nurse Researcher, 18(2), 52-62.
