2دانشجوی دکترای حقوق جزا و جرم‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس
3استاد گروه حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه تربیت مدرس
چکیده
نظریة پارادایم‌های علمی توماس کوهن، قلمرو خود را از بستر اصلی آن، که علوم طبیعی است، گسترده‌تر کرده و وارد علوم اجتماعی هم شده است. فقه کیفری را نیز می‌توان از منظر تحولات پارادایمی مطالعه کرد. این مقاله با تکیه بر روش تاریخی-تحلیلی عوامل مؤثر در شکل‌گیری پارادایم فقه رایج را واکاوی کرده است. در این مقاله به اثرگذاری عوامل مؤثر در شکل‌گیری پارادایم رایج فقهی از جمله ویژگی‌های مربوط به محیط پیدایش اسلام، انسان‌شناسی متافیزیکی، رویکرد تفسیر لفظی متن، و نگاه تکلیف‌مدار به انسان پرداخته شده است. همچنین با اشاره به چالش‌هایی که فقه رایج تحت تأثیر تحولات ناشی از نگاه حق‌مدار با آن مواجه می‌شود، با ارجاع بخشی از تغییرات پارادایمی به بنای عقلا و سیرۀ خردمندان پیشنهاد می‌دهد که فقه جزایی می‌تواند و باید از پارادایم حق‌مدار استقبال کند. ورود نگاه حق‌مدار به فقه کیفری مایة تحولات مهمی در آن می‌شود. برعکس، بسته بودن باب تحولات پارادایمی به روی فقه و به‌ویژه پارادایم حق‌مدار با گذر زمان این بخش از فقه را از واقعیت‌ها و مقتضیات زمانه دورتر می‌سازد.
Obligation-Oriented Islamic Criminal law and Paradigmatic Developments
نویسندگان [English]
Rahim Nobahar1؛ ALI Rafiezadeh2؛ Mohammadjafar Habibzadeh3
1Associate Professeo in Criminal Law And Criminology of Law Faculty, Shahid Beheshti University
2Ph.D. Student, Faculty of Law Tarbiat Modares University
3Professor in Criminal Law and Criminology, Tarbiat Modares University
چکیده [English]
Thomas Cohen's scientific paradigm theory has been developed from its main realm that is natural sciences to social sciences. Islamic criminal law can be studied from this point of view. This article seeks to review the factors involved in formation of the prominent paradigm in traditional Islamic criminal law. Relying upon historical-analytical methodology, the article examines the effects of factors such as the environment in which Islam emerged, the influence of Aristotle's philosophical and logical ideas on Islamic thought, metaphysical anthropology, the extreme literal interpretation and mainly a duty-based view of man. Referring to some challenges that the traditional view is facing in contact with modernity and Human Rights, the article suggests that some developments in paradigms can and even should be welcomed. It is because some parts of paradigmatic developments are a part of the conduct of the wise (bina al- oghala), which is recognized as a source of Islamic law. Of these paradigms is a right-based paradigm. According to the article, the openness of traditional Islamic criminal law to the idea of right and approaching a right-based criminal law will result in some positive and significant changes. Conversely, ignoring the idea of right will make Islamic criminal law far from realities and the requirements of the time.
کلیدواژه‌ها [English]
Islamic criminal law, paradigm, duty, right
مراجع
1. قرآن کریم.
امیدی، جلیل (1388). «سنت نبوی و عدالت کیفری»، فصلنامة حقوق، مجلة دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش 4، زمستان، ص 34-21.
امیدی، جلیل (1383). مقدمه‌ای بر تاریخ حقوق، چ اول، تهران: احسان.
بن حلاق، وائل (1395). تاریخچة تئوری‌های حقوق اسلامی، ترجمة محمد راسخ، چ چهارم، تهران: نی.
جوادی آملی، عبدالله (1369). زن در آیینة جلال و جمال، چ اول، تهران: مرکز فرهنگی رجاء.
-------------- (1375). فلسفة حقوق بشر، چ اول، قم: اسراء.
چامسکی، نوام (1379). زبان و اندیشه، ترجمه کورش صفوی، چ اول، تهران: هرمس.
حسینی بهشتی، سید محمدحسین (1387). محیط پیدایش اسلام، چ اول، تهران: بقعه.
زیباکلام، سعید (1373). «تلقی نوین از علم»، مجلة دانشگاه انقلاب، زمستان، ش 104، ص 164-154.
سالم، عبدالعزیز (1383). تاریخ عرب قبل از اسلام، ترجمة باقر صدری‌نیا، چ دوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
سبحانی تبریزی، جعفر (1385). فروغ ابدیت، چ بیست‌وششم، قم: بوستان کتاب.
سلیمانی، حسین (1384). عدالت کیفری در آیین یهود، چ دوم، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
شاخت، ژوزف (1388). مقدمه‌ای بر حقوق اسلامی، ترجمة محمدعلی مرادی نبی و احمدرضا خواجه فرد، چ اول، تهران: دادگستر.
صرامی، سیف‌الله (1385). حق، حکم و تکلیف، چ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
کوهن، تامس (1389). ساختار انقلاب‌های علمی، ترجمة سعید زیباکلام، چ اول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1382). اسلام و انسان معاصر، به کوشش سید هادی خسروشاهی، در بررسی‌های اسلامی، ج 2، مقاله «اسلام و نیازمندی‌های انسان معاصر»، چ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1378)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج1.
.----------------- (1369). اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج 2، با مقدمه و شرح مرتضی مطهری، چ ششم، تهران: حکمت.
فیض، علیرضا (1372). «پویایی فقه و اجتهاد در پرتو عرف یا در بستر زمان»، خبرنامة کانون وکلا، ش 7-6، ص 45-38.
غروی نایینی، میرزا محمدحسین (1393). تنبیه‌الامه و تنزیه المله، تصحیح و تحقیق سید جواد ورعی، چ سوم، قم: بوستان کتاب.
مبلغی، احمد (1382). «پارادایم‌های فقهی»، مجلة کاوشی نو در فقه، ش 37 و 38، صص 3-24.23. مجتهد شبستری، محمد (1385). هرمنوتیک، کتاب و سنت، چ ششم، تهران: طرح نو.
محقق داماد، سید مصطفی (1388). «رجم از دیدگاه قرآن و سنت»، مجلة قضاوت، ش 58، ص19-24.
.----------------- (1397). مکتب اجتهادی آخوند خراسانی (تحولات اجتهاد شیعی)، چ اول، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مطهری، مرتضی (1376). آشنایی با قرآن، ج 3، چ سیزدهم، تهران: صدرا.
معتمدی، محمد (1397). سیرة عقلا و عرف در اجتهاد، تقریر و تحلیلی از آراء فقیه عالیقدر حضرت آیت‌الله العظمی منتظری، چ اول، قم: سرایی.
نوبهار، رحیم (1396). «اجتهاد کرامت‌مدار» مندرج در کتاب (مجموعه مقالات) فقه و تدبیر، چ اول، قم: مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله موسوی اردبیلی(ره).
.---------- (1394). «جستاری در تقسیم‌بندی باب‌های فقهی و پیامدهای روش‌شناختی آن»، فصلنامة راهبرد، سال24، ش 76، ص 105-79.
----------- (1378). مقررات کیفری، جرائم و مجازات‌ها در تورات»، فصلنامة مفید، ش17، ص 181-204.31.
واعظی، احمد (1386). درآمدی بر هرمنوتیک، چ چهارم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
