تعداد نشریات | 161 |
تعداد شمارهها | 6,532 |
تعداد مقالات | 70,501 |
تعداد مشاهده مقاله | 124,092,664 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,196,744 |
نقش آب و مدیریت آن در پویایی منظر ارَّجان (بهبهان) از گذشته تا به امروز | ||
پژوهشهای علوم تاریخی | ||
مقاله 8، دوره 13، شماره 2، شهریور 1400، صفحه 175-202 اصل مقاله (1.61 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jhss.2021.320316.473375 | ||
نویسندگان | ||
افشین خسروثانی* 1؛ هایده لاله2 | ||
1دانشجوی دکتری باستانشناسی دوران اسلامی دانشگاه تهران | ||
2دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران | ||
چکیده | ||
باستانشناسان مدتهاست که اهمیتِ مدیریت و کنترلِ آب را درک کردهاند. در ارجان، یکی از پنج خوره ایالت فارس، شواهدی از مدیریت آب مشاهده میشود که حکایت از برهمکنش انسان و محیط دارد. با توجه به محیط و منظر ارجان، سازههای آبی مختلفی وجود دارد که از گذشتههای دور ایجادشده و با استفاده از آنها، مردمان گذشته موفق شدند آب رودخانههای مارون و خیرآباد را مهار و مدیریت کنند. در این نوشتار، با بررسی فرهنگ مادی برجایمانده و منابع مکتوب، به اهمیت مسئله آب در این منظر و نحوه مدیریت و کنترل آن پرداخته خواهد شد. حضور گستردۀ سازههای آبی نشان میدهد که ارجان در دوران مختلف به آب رودخانههای مذکور شدیداً وابسته بوده، همانطور که منابع مکتوب نیز بر آن صحه میگذارند. از سویِ دیگر، منـابع مکتوب و اخـیراً بررسـیهای زمینشـناسی نشان میدهد که کیفیت آبهای زیرزمینی ارجان نامطلوب بوده و برای امر کشاورزی و مصارف داخلی مناسب نبوده است. درک روشها و شیوههای کنترل و مدیریت آبهای سطحی و زیرزمینی و تأثیر آن بر توان منطقه نشان میدهد که مدیریت بخردانه با شناخت درست توان بالقوه طبیعی و فرهنگی سرزمین شکوفایی این پهنه و برعکس عدم شناخت آن دشواریهایی را دربر داشته است. | ||
کلیدواژهها | ||
ارجان؛ مدیریت آب؛ سازههای آبی؛ منظر فرهنگی؛ دوران ساسانی و اسلامی | ||
مراجع | ||
آزادی، احمد؛ قزلباش، ابراهیم؛ کوهیگیلوان، مجید، نویافتههای منطقه منصـورآباد بهبهان بر اساس بررسیهای باستانشناسی، مطالعات باستانشناسی پارسه، شمارۀ 4، سال دوم، 1397، صص 120-99.
آلتهایم، فرانتس، کمکهای اقتصادی در دوران باستان، ترجمۀ امیرهوشنگ امینی، تهران، انتشارات سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1369.
ابنخردادبه، ابوالقاسم عبیداللهبنعبدالله، مسالک و ممالک، ترجمۀ سعید خاکرند، تهران، مؤسسه مطالعات و انتشارات تاریخی میراث ملل، 1371.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، مسالک و ممالک، باهتمام ایرج افشار، تهران، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1340.
اسماعیلی، پوریا؛ عادلفر، باقرعلی، نظام آبیاری ایران در روزگار ساسانیان، فصلنامۀ علمی پژوهشی تاریخ، سال سوم، شمارۀ 8، 1387،صص 22-1.
اسمعیلیجلودار، محمداسماعیل، مطالعه بازشناخته بناهای آبی محور مارون در شهر بهبهان، در مجموعۀ مقالات نخستین همایش ملی ایرانشناسی (27-30 خردادماه 1381) هنر و باستانشناسی، 1383، صص 27-1.
افضلالملک، غلامحسین، افضلالتواریخ، تصحیح منصوره اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان، تهران، انتشارات تاریخ ایران، 1361.
اقتداری، احمد، خوزستان و کهگیلویه و ممسنی و جغرافیای تاریخی و آثار باستانی (3)، چاپ دوم، تهران، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1375.
امبرسز، ن. ن، و ملویل، چ، پ، تاریخ زمینلرزههای ایران، ترجمۀ ابوالحسن رده، تهران، انتشارات آگاه، 1370.
ایست، دابلیو. گوردون، تاریخ در بستر جغرافیا، ترجمۀ حسین حاتمینژاد و حمیدرضا پیغمبری، تهران، انتشارات پژوهشکده تاریخ اسلام، 1392.
ایمانپور، محمدتقی؛ کائید، زهرا، نقش سرزمینهای شرقی ایلام: اَرجان و ایذه در انتقال فرهنگ ایلام نو به پارس، جستارهای تاریخی، 8 (2)، 1396،صص 25-1.
بلاذری، احمدبنیحیی، فتوح البلدان، ترجمۀ محمد توکل، تهران، انتشارات نقره، 1337.
بلاذری، احمدبنیحیی، فتوح البلدان (بخش مربوط به ایران)، ترجمۀ آذرتاش آذرنوش، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1346.
بهرامان، فرخمرد، مادیان هزار دادستان (هزار رای حقوقی)، چاپ دوم، پژوهش سعید عریان، تهران، انتشارات علمی، 1393.
پیرنیا، حسن، تاریخ ایران باستان، چاپ هفتم، تهران، انتشارات دنیای کتاب، 1375.
پیرنیا، حسن؛ اقبال آشتیانی، عباس، تاریخ ایران از آغاز تا انقراض سلسله قاجاریه، چاپ نهم، تهران، انتشارات خیام، 1379.
توحیدی، فائق؛ خلیلیان، علیمحمد، گزارش بررسی اشیاء آرامگاه ارجان-بهبهان، اثر، شمارۀ 7 - 8 - 9، 1361، صص290-232.
ثعالبینیشابوری، عبدالملکبنمحمدبناسماعیل، تاریخ ثعالبی، باهتمام محمد فضائلی، تهران، انتشارات نقره، 1369.
جوکار قنواتی، رضا، شناسنامه بهبهان، اهواز، چاپخانه حافظ، 1350.
حسینیفسایی، حاج میرزاحسن، فارسنامه ناصری، جلد اول، تصحیح و تحشیه از دکتر منصور رستگار فسایی، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1367.
حمزه اصفهانی، تاریخ پیامبران و شاهان، ترجمۀ جعفر شعار، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1346.
خسروثانی، افشین، پهنه فرهنگی ارجان از منظر مدیریت آب (اواخر دورۀ ساسانی و دورۀاسلامی)، پایاننامه کارشناسیارشد باستانشناسی، گروه باستانشناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 1397.
دینوری، ابوحنیفه، الاخبار الطوال، چاپ چهارم، ترجمۀ محمود مهدویدامغانی، تهران، نشر نی، 1371.
رایگانی، ابراهیم، بررسی اقتصاد کشاورزی منطقه ارجان در دوره ساسانی و سدههای نخست اسلامی بر اساس متون و دادههای باستانشناسی، رسالۀ دکتری باستانشناسی گرایش دوران تاریخی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، 1394.
رحمتی، محمدرضا، نظام آبیاری سواد و سقوط ساسانیان، مقالات و بررسیها، دورۀ 33، شمارۀ 68، 1379، صص303-291.
سایکس، سر پرسی، تاریخ ایران، جلد 2، ترجمۀ محمدتقی فخرداعی گیلانی، تهران، انتشارات دنیای کتاب، 1380.
سراج، محسن؛ شهرام یوسفیفر، نقش حکومتها در ایجاد شبکههای آبرسانی کشاورزی در گسترۀ شرقی خلافت تا حملۀ مغول، تاریخ ایران، شمارۀ 22، 1396،صص 79-110.
سیاهپور، کشواد، حکومت احتشامالدوله در کهگیلویه و بهبهان، تاریخ معاصر ایران، شماره 41، 1386، صص 138-113.
طبری، محمدبنجریر، تاریخ طبری، چاپ دوم، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات اساطیر، 1362.
کوک، جان مانوئل، ظهور هخامنشیان و بنیانگذاری امپراتوری هخامنشی، در تاریخ ایران دورۀ هخامنشیان، ترجمۀ مرتضی ثاقبفر، تهران، انتشارات جامی، 1385،صص 121-11.
کیانی، طیبه؛ یوسفی، زهرا، نقش گسل فعال در سطح تراز آب زیرزمینی حوضه آبریز شهرچای – دشت ارومیه، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال هفدهم، شمارۀ 47، 1396، صص 75-61.
گاوبه، هاینس، ارّجان و کهگیلویه از فتح عرب تا پایان دوره صفوی، چاپ دوم، ترجمۀ سعید فرهودی، تهران، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1377.
مزارعیبهبهانی، ساره؛ حسینی، سید زینالعابدین؛ المدرسی، سیدعلی، ارزیابی کیفیت منابع آب زیرزمینی جهت مصرف شرب با استفاده از زمینآمار (مطالعه موردی: آبخوان دشت بهبهان)، نخستین همایش ملی کاربرد مدلهای پیشرفته تحلیل فضایی (سنجش از دور و GIS) در آمایش سرزمین، 1393، 1صص-11.
مستوفی، حمدالله، نزهه القلوب، تصحیح گای لسترنج، تهران: انتشارات دنیای کتاب، 1362.
مسعودی، علیبنحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، چاپ نهم، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1391.
مقدسی، ابوعبداللهمحمدبناحمد، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ترجمۀ علینقی منزوی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، 1361.
مقصودی، مهران؛ زمانزاده، سید محمد؛ یمانی، مجتبی؛ حاجیزاده، عبدالحسین، تأثیر مورفولوژی قناتهای دشت بهبهان بر سکونتگاههای انسانی، چهارمین همایش ملی ژئومورفولوژی و آمایش سرزمین، 1395،صص 149-146.
مقصودی، مهران؛ زمانزاده، سید محمد؛ یمانی، مجتبی؛ حاجیزاده، عبدالحسین، بررسی تکتونیک فعال حوضه آبریز مارون با استفاده از شاخصهای ژئومورفیک، پژوهشهای ژئومورفولوژی کمی، سال ششم، شمارۀ 3، 1396،صص 59-37.
ناصرخسرو، سفرنامه، بکوشش محمد دبیرسیاقی تهران، زوار، 1335.
یاقوتحموی، معجم البلدان، ترجمۀ علینقی منزوی، تهران، انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور، 1380.
Adams, R. M., “Agriculture and Urban Life in Early Southwestern Iran: Archeological survey provides a basis for observing broad changes during 7000 years of sedentary life.” Science, 136(3511), (1962): 109-122.
Adams, R. M., Heartland of Cities: Surveys of Ancient Settlement and Land Use on the Central Floodplain of the Euphrates, Chicago and London: University of Chicago Press, 1981.
Adams, W.M., Wasting the rain: rivers, people and planning in Africa. University of Minnesota Press, Minnesota, 1992.
Alizadeh, A., “A Tomb of the Neo-Elamite period at Arjan, near Behbahan.” Archäologische Mitteilungen aus Iran, 18, (1985): 49-73.
Alvarez-Mon, J., The Arjan Tomb at the Crossroads between the Elamite and the Persian Empires, A dissertation in partial satisfaction of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy in Near Eastern Studies, University of California, Berkeley, 2006.
Anschuetz, K. F.; Wilshusen, R. H.; Scheick, C. L., “An archaeology of landscapes: perspectives and directions.” Journal of Archaeological Research, 9(2), (2001):157-211.
Al-Balādhurī., Kitāb Futūḥ al-buldān.” Translated by Francis Clark Murgotten as The Origins of the Islamic State: Being a Translation from the Arabic Accompanied with Annotations Geographic and Historic Notes of the Kitāb Futūḥ al-Buldān of al-Imām Abu-l ‘Abbās Aḥmad b. Jābir al-Balādhurī, Vol. 2. New York: Columbia University Press, 1924.
Campopiano, M., “State, Land Tax, and Agriculture in Iraq from the Arab Conquest to the Crisis of the Abbasid Caliphate (Seventh-Tenth Centuries).” Studia Islamica, Vol. 3, (2012): 1–37.
Canard, M., “Rice in the Middle East in the First Centuries of Islam.” In Morony, M. G. (Ed.), Production and the Exploitation of Resources, Aldershot: Ashgate Variorum, (2002): 153–68.
Choksky, J. K., “Sacral Kingship in Sasanian Iran”, Bulletin of the Asia Institute, Vol. 2, (1988): 35-52.
Christensen, P., The decline of Iranshahr; irrigation and environment in the Middle East 500 BC–AD 1500. Copenhagen: Museum Tusculanum Press, 2016.
Collins, R. O., The waters of the Nile: hydropolitics and the Jonglei Canal, 1900–1988. Oxford: Clarendon Press, 1990.
Cosgrove, D., “Prospect, perspective and the evolution of the landscape idea.” Transactions of the Institute of British Geographers, Vol. 10 (1), (1985): 45-62.
Donahue, J.; Johnston, B. R., Water, culture, and power: local struggles in a global context. Island Press, 1988.
Ehya, F.; Marbouti, Z., “Hydrochemistry and contamination of groundwater resources in the Behbahan plain, SW Iran.” Environmental Earth Sciences, 75(6), (2016): 1-13.
Ehya, F.; Marbouti, Z., “Groundwater quality assessment and its suitability for agricultural purposes in the Behbahan Plain, SW Iran.” Water Practice and Technology, 13(1), (2018): 62-78.
English, P. W., “The origin and spread of qanats in the Old World.” Proceedings of the American Philosophical Society, 112(3), (1968):170-181.
Haerinck, E., “Again on Tang-i Sarvak II, NE-Side. Goddesses do not have moustaches and do not wear trousers.” Iranica Antiqua, Vol. XXXVIII, (2003): 221-245.
Henkelman, W. F.; Khaksar, S., “Elam’s Dormant Sound: Landscape, Music and the Divine in Ancient Iran.” In Eneix, L. C. (Ed.), Archaeoacoustics: The Archaeology of Sound Publication of Proceedings from the 2014 Conference in Malta, (2014): 211-231.
Jackson Bonner, M. R., Al-Dinawari’s Kitab al-Akhbar al-Tiwal: An Historiographical Study of Sasanian Iran, GECMO, 2015.
Kirkby, A. V. T., The use of land and water resources in the past and present, Valley of Oaxaca, Mexico. Museum of Anthropology, University of Michigan, 1973.
Lippmann, M.J.; Truesdell, A.H.; Pruess, K., “The control of fault on the hydrology of the Cerro Prieto III area”, In: Proceedings Twenty-Fifth Workshop on Geothermal Reservoir Engineering Stanford University, Stanford, California, January 24-26, SGP-TR-165, 2000.
Majidzadeh, Y., “The Arjan Bowl.” Iran, 30(1), (1992): 131-144.
Manuel, M.; Lightfoot, D.; Fattahi, M., “The sustainability of ancient water control techniques in Iran: an overview.” Water History, 10, (2018): 13-30.
Medel, A. C.; Armienta, M.A., “Influence of faulting on groundwater quality in Valle del Mezquital, Mexico.” Geofisica International, 43(3), (2004): 477-493.
Miller, C. (Ed.), Fluid arguments: five centuries of western water conflict. University of Arizona Press, 2001.
Mithen, S., “The domestication of water: water management in the ancient world and its prehistoric origins in the Jordan Valley.” Philosophical Transactions of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences, 368(1931), (2010): 5249-5274.
Rezakhani, Kh., “Continuity and Change in Late Antique Iran: An Economic View of the Sasanians.” International Journal of the Society of Iranian Archaeologists, Vol. 1, No. 2, (2015): 93-106.
Tempelhoff, J.; Hoag, H.; Ertsen, M.; Arnold, E.; Bender, M.; Berry, K.; Fort, C.; Pietz, D.; Musemwa, M.; Nakawo, M.; Ur, J.; Van Dam, P.; Melosi, M.; Winiwarter, V.; Wilkinson, T., “Where has the water come from?.” Water History, 1(1), (2009): 1-8.
Watson, A. M., “A Medieval Green Revolution: New Crops and Farming Techniques in the Early Islamic World.” In: Udovitch, A. L. (Ed.). The Islamic Middle East, 700-1900, Princeton: Darwin Press, (1981): 29–58.
Wenke, R. J., Imperial investments and agricultural developments in Parthian and Sassanian Khuzestan: 150 BC to AD 640, a dissertation submitted in partial fulfilment of the requirement for the degree of Doctor of Philosophy (Anthropology) in the University of Michigan. 1975.
Wilkinson, T. J.; Boucharlat, R.; Ertsen, M. W.; Gillmore, G.; Kennet, D.; Magee, P; De Schacht, T., “From human niche construction to imperial power: long-term trends in ancient Iranian water systems.” Water History, 4(2), (2012): 155-176.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 497 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 459 |