پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 161 |
| تعداد شماره‌ها | 6,532 |
| تعداد مقالات | 70,501 |
| تعداد مشاهده مقاله | 124,105,230 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,210,766 |
دانش اتنواکولوژی، مبانی تقسیم بندی و نامگذاری عرصه‌های مرتعی از دیدگاه بهره برداران | ||
| پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران | ||
| مقاله 10، دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 19، شهریور 1399، صفحه 233-256 اصل مقاله (747.27 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/ijar.2021.318410.459656 | ||
| نویسندگان | ||
| امیررضا امراللهی جلال آبادی1؛ محمد رحیم فروزه* 1؛ حسین بارانی2؛ حسن یگانه1 | ||
| 1دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان | ||
| 2دانشیار دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان | ||
| چکیده | ||
| دانش بومی دانشی است که از حوزة جغرافیایی خاصی سرچشمه گرفته است. این دانش به‌طور طبیعی تولید شده و شامل مجموعه‌ای از بهترین، سودمندترین و سازگارترین شیوه‌های بهره‌برداری و زندگی در محیط خاص خود است. اتنواکولوژی یکی از شاخه‌های این دانش و شیوه‌ای از بررسی ارتباط انسان‌ها با محیط پیرامون آن‌هاست که بر نقش شناخت و معرفت انسان را در تعامل منظم و قاعده‌مند وی با طبیعت تأکید می‌کند. این پژوهش با هدف بررسی دانش بومی بهره‌برداران منطقة گوغر دربارة مبانی تقسیم‌بندی و نامگذاری عرصه‌های مرتعی، خاک‌ها و همچنین تقویم محلی انجام شده است. ابزارهای گردآوری اطلاعات در این پژوهش شامل مصاحبة آزاد، مصاحبة نیمه‌ساختاریافته و مشاهدة مشارکتی بوده است. مصاحبه‌ها با استفاده از روش گلوله‌برفی از خبرگان محلی منطقه صورت گرفت. درنهایت از اطلاعات کسب‌شده از مصاحبه‌ها، فیش‌برداری و استخراج مفاهیم کلیدی از دانش بومی آن‌ها انجام شد. یافته‌های حاصل نشان می‌دهد که مردم محلی، محیط اطراف خود و اجزا و عناصر آن را کاملاً می‌شناسند؛ تا آنجا که قادرند عرصه‌های مرتعی را با توجه به عوامل مختلفی از قبیل اقلیم، آفتاب‌گیر و سایه‌گیربودن، عوارض و ناهمواری‌ها، جنس زمین، ارتفاع و دما، پوشش گیاهی، رطوبت، کاربری و غالب‌بودن یک عامل محیطی به طبقات مختلف تقسیم کرده و خاک‌ها را براساس جنس، رنگ و عمق از یکدیگر تفکیک کنند. همچنین آن‌ها در ارتباط با زمان نیز تقسیم‌بندی‌هایی درنظر دارند که هم یک سال و هم یک شبانه روز را شامل می‌شود و کارهای خود را مطابق با آن پیش می‌برند؛ بنابراین دانش جوامع محلی از محیط اطرف خود بسیار وسیع‌تر است و جنبه‌های مختلفی را در برمی‌گیرد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تقویم محلی؛ عشایر؛ کرمان؛ گوغر؛ مشاهدة مشارکتی | ||
| مراجع | ||
|
منابع
ابراهیمی، پیام و سلیمی کوچی، جمیله (1396). «نقش دانش بومی در توسعة پایدار منابع آب و خاک روستایی (مطالعة موردی: روستای قصاب ذالکان شهرستان بابل)»، نشریة علمی-پژوهشی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، شمارة 39، صص 39-48.
اسدی، محمدعلی، شهابی‌نژاد، محمد، شجاعی، حسین، شهیدی‌نژاد، محمد و صبوحی، مجتبی (1388). سند توسعة منابع طبیعی و آبخیزداری در افق 1404 استان کرمان، تهران: پونه.
جمعه‌پور، محمود (1385). «کاریز (قنات) دستاورد دانش و فرهنگ بومی زیستگاه‌های کرانه‌های کویر و نظام‌های وابسته به آن در ایران و بهره‌برداری پایدار از آن (نمونه قنات‌های کاشان)»، فصلنامة علوم اجتماعی، شمارة 33، صص 27-64.
چمبرز. رابرت (1376). توسعة روستایی اولویت‌بخشی به فقرا (حمایت از اقشار آسیب‌پذیر)، ترجمة مصطفی ازکیا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
حاج‌محمدی، صفی‌الله و رحیمی‌نژاد، معصومه (1395). گوغر و لاله‌های خونین، سیرجان: نشر وافی.
حاجی علی‌محمدی، هما، تقوی شیرازی، مریم و قربانی، عبدالباسط (1385). «اطلس مردم گیاه‌درمانی ایران»، فصلنامة علوم اجتماعی، شمارة 35-34، صص 175-198.
حسینی، مروارید و فروزه، محمدرحیم (1397). بررسی دانش بومی مهم‌ترین گونه‌های علوفه‌ای و غیرعلوفه‌ای منطقه زبرخان (استان خراسان رضوی)، پایان‌نامة کارشناسی ارشد رشتة مرتع‌داری، دانشکدۀ مرتع و آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
خسروی مشیزی، اعظم، حشمتی، غلامعلی و فاریابی. نجمه (1393). «تأثیر آشفتگی‌های محیطی بر تعامل بین بوته و گونه‌های علفی مراتع نیمه‌خشک گوغر بافت در استان کرمان»، فصلنامة علمی-پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، شمارة 4، صص 571-579.
دیفرخش، سیده معصومه و بارانی، حسین (1391). بررسی دانش بومی مهم‌ترین گونه‌های غیرعلوفـه‌ای منطقـة دلی‌کما؛ استان کهگیلویه و بویراحمد، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد رشتة مرتـع‌داری، دانشکدۀ مرتع و آبخیزداری، دانـشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
راسخی، ساره، قربانی، مهدی، مهرابی، علی‌اکبر و جوادی، سید اکبر (1393). «بوم‌شناسی فرهنگی؛ تحلیل دانش بومی و انسجام اجتماعی در مدیریت شیر دام‌های چراکننده در مرتع (مطالعة موردی: روستای قصر یعقوب- خرم بید-استان فارس)»، نشریة مرتع و آبخیزداری، شمارة 2، صص 217-232.
رمضانیان، مریم و مینایی‌فر، امیرعباس (1395). «مطالعة اتنوبوتانی گیاهان دارویی شهرستان فسا»، مجلة طب سنتی اسلام و ایران، شمارة 2، صص 221-231.
سعادت‌پور، مسلم و فروزه، محمدرحیم (1396). بررسی دانش بومی (اتنوبوتانی و اتنواکولوژی) مهم‌ترین گونه‌های علوفه‌ای و غیرعلوفه‌ای (خوراکی، دارویی و صنعتی) منطقة سجاسرود (استان زنجان)، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد رشتة مرتع‌داری، دانشکدۀ مرتع و آبخیزداری، دانـشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
سعیدی گراغانی، حمیدرضا، ارزانی، حسین، قربانی، مهدی و جهانبخش گروهی، نسیم (1395). «تحلیل ساختار اجتماعی و دانش بومی ایل محمدی سلیمانی شهرستان جیرفت»، نشریة علمی-پژوهشی مرتع، شمارة 1، صص 109-123.
سلیمی‌پور، بهاره و حجتی، شهناز (1395). گوغرشناسی (فرهنگ، آداب و رسوم روستای گوغر شهرستان بافت، استان کرمان)، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد رشتة ایران‌شناسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه آیت‌الله حائری میبد.
شاه‌حسینی، علیرضا (1393). مستندسازی دانش بومی حوزة آبخیز حبله‌رود، تهران: انتشارات عمران.
صادقلو، طاهره و عزیزی دمیرچیلو، عبدالله (1394). «ارزیابی میزان تأثیرگذاری دانش بومی بـر پایداری توسعة کشاورزی (مطالعة موردی: روستاهای دهستان گوک‌تپة شهرستان بیله‌سوار)»، پژوهش‌های روستایی، شمارة 2، صص 389-410.
طباطبایی، سید محمود، جلالی، سید غلامعلی و امین، غلامرضا (1395). دانش بومی مردم محلی شمال شهرستان نایین در استفاده از گیاهان دارویی، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد رشتة جنگل‌شناسی و اکولوژی جنگل، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه تربیت‌مدرس.
عربیون، ابوالقاسم (1381). «تجزیه و تحلیل شناخت و کاربرد دانش بومی روستائیان در مدیریت دام و مرتع»، نشریة علمی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، شمارة 3، صص 1099-1128.
علیایی، محمدصادق و کریمیان، حبیب‌الله (1390). «بررسی رویکرد برنامه‌های توسعة روستایی در ایران با تأکید بر نقش و جایگاه دانش بومی»، مجلة مطالعات توسعة اجتماعی ایران، شمارة 3، صص 83-99.
عمادی، محمدحسین و عباسی، اسفندیار (1387). «دانش بومی و توسعة پایدار روستا: دیدگاهی دیرین در پهنه‌ای نوین»، فصلنامة علمی-پژوهشی روستا و توسعه، شمارة 1، صص 17-54.
فروزه، محمدرحیم و حشمتی، غلامعلی (1393). بررسی اتنوبوتانی و پیش‌بینی زیستگاه مطلوب برخی از گونه‌های مهم مرتعی (مطالعة موردی: مرتع دیلگان، استان کهگیلویه و بویراحمد)، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد رشتة علوم مرتع، دانشکدۀ مرتع و آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
فروزه، محمدرحیم، حشمتی، غلامعلی و بارانی، حسین (1395). «بازشناسی الگوهای زمانی و مکانی در مرتع از دیدگاه دانش بومی عشایر کوچرو ایل بویراحمد»، نشریة مرتع و آبخیزداری (مجله منابع طبیعی)، شمارة 4، صص 999-1015.
فروزه، محمدرحیم، حشمتی، غلامعلی و بارانی، حسین (1396). «بررسی دانش بومی شناخت و طبقه‌بندی اجزای محیطی در جهت مدیریت بهینة مراتع (مطالعة موردی: عشایر دیلگان در استان کهگیلویه و بویراحمد)»، دوفصلنامة دانش‌های بومی ایران، شمارة 7، صص 33-72.
فرهادی، مرتضی (1374). «موزه‌هایی در باد: معرفی مجموعة عظیم سنگ‌نگاره‌های نویافتة تیمره»، فصلنامة علوم اجتماعی، شمارة 8-7، صص 13-61.
فرهادی، مرتضی (1394). «مردم‌نگاری دانش‌ها و فناوری‌های سنتی: «نان شب» مردم‌نگاران ایران»، دوفصلنامة دانش‌های بومی ایران، شمارة 2، صص 1-49.
کاظمی، موسی، حسینی‌نیا، غلامحسین و ثمری، داود (1385). «نظام دانش و فناوری بومی حفاظت خاک در حوزة آبخیز حبله‌رود بنیان مدیریت منابع طبیعی با مشارکت خبرگان بومی»، سمینار برنامه‌ریزی توسعة مشارکتی آب و خاک کشور، سمنان: وزارت جهاد کشاورزی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور، صص 16-1.
کریمیان، وحید، سپهری، عادل و بارانی، حسین (1395). «واکاوی دانش بومی پیرامون گیاه گَنَبو (آنغوزه) در مراتع زاگرسی (مطالعة موردی: تنگ‌سرخ، استان کهگیلویه و بویراحمد)»، دوفصلنامة دانش‌های بومی ایران، شمارة 6، صص 2-52.
کیاسی، یاسمن و فروزه، محمدرحیم (1398). مطالعة اتنوفارماکولوژیک و خصوصیات اکولوژیکی مهم‌ترین گونه‌های دارویی مرتع خوش‌ییلاق در استان گلستان، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد رشتة مرتع‌داری، دانشکدۀ مرتع و آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
مسعودی‌فر، امید (1396). «ارزیابی خاک و آب براساس دانش بومی کهن مکتوب ایران»، نشریة نشاء علم، شمارة 2، صص 136-140.
نقوی، اکبر (1385). فرهنگ گویش گوغر بافت، کرمان: مرکز کرمان‌شناسی.
Feyssa, D. H., Njoka, J. T., Asfaw, Z., & Nyangito, M. M. (2011). Seasonal Availability and Consumption of Wild Edible Plants in Semiarid Ethiopia: Implications to Food Security and Climate Change Adaptation. Journal of Horticulture and Forestry, 3(5), 138-149.
Gerique, A. (2006). An Introduction to Ethnoecology and Ethnobotany Theory and Methods, Retrieved from, 21/01/2020 (https://www.academia.edu/29685653/).
Júnior, N. N, & Sato, M. (2005). Ethnoecology and Conservation in Protected Natural Areas: Incorporating Local Knowledge in Superagui National Park Management, Braz. Journal of Biology, 65(1), 17-127.
Khan, S. W., & Khatoon, S. (2008). Ethnobotanical Studies on Some Useful Herbs of Haramosh and Bugrote Valleys in Gilgit, Northern Areas of Pakistan. Pakistan Journal of Botany, 40(1), 43-58.
Nazarea, V. D. (2003). Ethnoechology Situated Knowledge/ Located Lives, Tucson: University of Arizona Press.
Panghal, M., Arya, V., Yadav, S., Kumar, S., & Yadav, J. P. (2010). Indigenous Knowledge of Medicinal Plants Used by Saperas Community of Khetawas, Jhajja District, Haryana, India. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 6(4), 1-11.
Qureshi, R., Bhatti, G., & Memon, R. (2010). Ethnomedicinal Uses of Herbs from Northern Part of Nara Desert, Pakistan. Pakistan Journal of Botany, 42(2), 839-851.
Rokaya, M. B., Shrestha, M. R., & Ghimir, S. K. (2005). Ethnoecology of Natural Environment in Trans-Himalyan Region of West Nepal. Journal of Forestry Information for Nepal, 15(2), 33-38.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 327 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 237 |
||