پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 161 |
| تعداد شماره‌ها | 6,479 |
| تعداد مقالات | 70,032 |
| تعداد مشاهده مقاله | 123,003,739 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 96,235,816 |
بررسی وضعیت نظارت بر موقوفات نیشابور در دورۀ قاجاریه | ||
| پژوهشهای علوم تاریخی | ||
| دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 25، خرداد 1400، صفحه 165-186 اصل مقاله (288.87 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jhss.2021.239521.472864 | ||
| نویسندگان | ||
| بهرام شایان آذر* 1؛ رسول جعفریان2 | ||
| 1دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه تهران | ||
| 2استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران | ||
| چکیده | ||
| وقف به عنوان یکی از نهادهای تأییدی در تاریخ ایران محسوب میشود. واقف با تعیین متولّی بر موقوفات، حفظ و نگهداری از امور موقوفه را مدیریت میکرد و همچنین در مواردی برای مراقبت کارهای متولی از شخصی به عنوان ناظر (استصوابی یا اطلاعی) استفاده میکند. ساختار نظارت بر موقوفات در دورۀ قاجاریه را میتوان به دو دوره تقسیم کرد. دورۀ اول که بیشتر تحت ادارۀ روحانیون و معتمدین محلّی و خویشاوندان واقفان بود، و دورۀ دوم قانونمند شدن ادارۀ موقوفات بود که تحقّق قطعی آن در بعد از مشروطه در مادۀ 6 قانون شعبان 1328 و در متمّم قانون 19 جمادی الثانی 1329 بیان شد. در بررسی 250 وقفنامه وابسته به نیشابور در دورۀ قاجاریه، با 56 وقفنامه مواجه هستیم که در آن صراحتاً بحث نظارت بر موقوفات در متن اصلی وقفنامه بیان شده است. از بررسی و مقایسه متن این اسناد به این نتیجه میرسیم که ناظرین بر موقوفات بهطور کلی سه نوع وابستگی با واقف دارند؛ 1. رابطه خویشاوندی و بطنی ناظر با واقف، 2. رابطۀ غیرخویشاوندی ناظر با واقف، 3. معتبرین و معتمدین محلی. بحث نظارت بر موقوفات در جامعۀ نیشابور بیشتر به میل و انتخاب واقف بستگی داشته است و عمدتاً آن را یا برای خود یا خویشاوندان مورد اعتماد خود واگذار کرده است، سیر جانشینی و فرض انقراض از نکاتی است که از چشم واقف دور نمیماند و معمولاً در نهایت نظارت به علماء و روحانیون محلّی واگذار میشد و یا اینکه از همان ابتدا روحانیون و علماء محلی ناظر بر موقوفات بودند. از جمله معتبرین و معتمدین محلّی دیگر سادات بودند که در برخی وقفنامهها نظارت بر ایشان مفوّض شده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| وقف؛ ناظر؛ نظارت بر موقوفات؛ نیشابور؛ قاجاریه | ||
| مراجع | ||
|
اذکائی، پرویز، «وقف در ایران باستان»، وقف میراث جاویدان، شمارۀ 37، 83-86، 1381.
اردکانی، حسین، «وقفنامه دِهنمک»، فرهنگ ایران زمین، شمارۀ 4، 10-18، 1352.
استادولی، حسین، «فرمان نظارت بر اوقاف»، وقف میراث جاویدان، شمارۀ 10، 33-37، 1374.
اشپولر، برتولد، تاریخ مغول در ایران: سیاست، حکومت و فرهنگ دورۀ ایلخانیان، ترجمۀ محمد میرآفتاب، تهران، علمی فرهنگی، 1351.
اصفهانی، حمزه بن حسن، تاریخ پیامبران و شاهان (تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء علیهم الصلوه و السّلام)، مترجم، جعفر شعار، تهران، امیرکبیر، 1367.
افشار، ایرج، «ارتباط وقف و تاریخ»، وقف میراث جاویدان، شمارۀ 50، 64-71، 1384.
ـــــــــــ، «وقفنامه سه دیه کاشان»، فرهنگ ایران زمین، شمارۀ 4، 122-138، 1335.
ـــــــــــ، دانشپژوه، محمّدتقی، «وقفنامه جامعالخیرات»، فرهنگ ایران زمین، شمارۀ 9، 68-277، 1340.
انزابینژاد، رضا، بیست وقفنامه از خراسان، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1388.
انصافپور، غلامرضا، تاریخ زندگی اقتصادی روستاییان و طبقات اجتماعی ایران از دوران ماقبل تاریخی تا پایان ساسانی، جلد اول، اندیشه، 1352.
آن کی. اس لمتون «وقف در ایران»، مشکوه، مترجم، احمد نمایی، شمارۀ 102، 41-59، 1388.
بارتولد، واسیلی، الغبیگ و زمان وی: امپراطوری مغول و حکومت چغتایی، مترجم، حسن احمدیپور، تهران، چهر، 1336.
بروشکی، محمدمهدی، بررسی روش اداری و آموزشی رَبع رشیدی، آستان قدس، سال 1365
بوسه، هربرت، پژوهشی در تشکیلات دیوانی اسلامی بر مبنای اسناد دوران آققوینلو و قراقویونلو و صفوی، مترجم: غلامرضا وهرام، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1367
بهاءالدین بغدادی، التوسّل الی الترسّل، مصحح: بهمنیار، احمد، تهران، 1315
بهروان، حسین، «وقف در جامعۀ اسلامی ایران»، مشکوه، شماره: 25
جعفریلنگرودی، محمّدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانه گنج و دانش، چاپ شانزدهم، 1385
جعفریان، رسول، «مشاغل اداری علماء در دوره صفویه»، نور علم، شمارۀ 37، 120-145، 1369.
ــــــــــــــــ، صفویه در عرصه فرهنگ، دین، سیاست، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1379
جلیل محمدی، «فرهنگ لغات و اصطلاحات وقف»، کانون، شماره: 107
جناتی، محمد ابراهیم، «بررسی وقف»، وقف میراث جاویدان، شماره: 27
حجازیان، محسن، «فرهنگ وقف در اسلام»، مشکوة، شماره 50
حسینی تربتی، ابوطالب، تزوکات تیموری، تهران، کتاب فروشی اسدی، 1342.
خمینی الموسوی، روحالله، تحریر الوسیله، جلد دوم،
خواند میر، حبیب السیر، جلد سوم، تهران، کتابفروشی خیّام، 1362
دلشاد تهرانی، مصطفی، سیرۀ نبوی، جلد دوم، چاپ چهارم، تهران، دریا، 1388.
راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، تهران، بینا، 1368
رضایی، امید، پنجاه و یک عریضه و حکم شرعی از علمای دوره قاجار درباره امور جاری موقوفات، تهران، معاونت فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه، 1383
روزنامه علیّه ایران، شمارۀ 535، 17 رجب 1279 / 1863
ریاحی سامانی، نادر، وقف و سیر تحولات قانونگذاری در موقوفات، نوید شیراز، 1378
زرینکوب، عبدالحسین، تاریخ مردم ایران، تهران: امیرکبیر، 1367
سپنتا، عبدالحسین، تاریخچه اوقاف اصفهان، اصفهان، اداره کل اوقاف اصفهان، 1346
سجادیجزی، سیّد مجتبی، «نظام نظارتی موقوفات در ایران»، وقف میراث جاویدان، شماره 93
سلیمیفر، مصطفی، «وقف بسترساز توسعه اسلامی»، مجموعه مقالات وقف و تمدن اسلامی، جلد دوم
ـــــــــــــــــــ، نگاهی بر وقف و آثار اجتماعی و اقتصادی آن، مشهد، آستان قدس؛ بنیاد پژوهش های اسلامی، 1370
سورنچی کاشانی، علی، «تأثیر سیاستهای وقفی نادرشاه و علیشاه افشار بر کاهش یا رشد موقوفات آستان قدس رضوی»، پژوهشنامه تاریخ، سال نهم، شمارۀ 34
شهابی، علیاکبر، تاریخچه وقف در اسلام، تهران، اداره کل اوقاف، 1343،
ــــــــــــــــ، اوقاف در ایران، ایرانشهر، جلد دوم، تهران، دانشگاه تهران، 1343
ــــــــــــــــ، تاریخچۀ وقف در اسلام، تهران، دانشگاه تهران، 1343
شهید ثانی، شرح لمعه، چاپ جدید، جلد سوم
صبح الاعشی، جزء 10 254-247
صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، فردوس، 1369
طباطبایی، سید علی، ریاض المسائل، جلد سوم
علی ابن احمد منتجب الدین بدیع، عتبة الکتبه، مصحح: قزوینی، محمد، اقبال آشتیانی، عباس، تهران، اساطیر، 1384
علی قزوینی زنجانی، صیغ العقود و الایقاعات، مصحح: بیات، جواد، قم، مصطفوی، 1370
غنیمه، عبدالرحیم، تاریخ دانشگاههای بزرگ اسلامی، مترجم: نورالله کسائی، تهران، دانشگاه تهران، 1364
کسائی، نورالله، مدارس نظامیه و تأثیرات علمی و اجتماعی آن، تهران: دانشگاه تهران، 1358
کندی، محمد بن یوسف، الولاة و کتاب القضاة، محقق: گست، روفن، قاهره: دارالکتاب الاسلام، بیتا
الگار، حامد، دین و دولت در ایران، نقش عالمان دردورۀ قاجار، مترجم: ابوالقاسم سری، تهران، توس، 1369.
لمبتون، آن کاترین سواینفورد، سیری در تاریخ ایران بعد از اسلام، ترجمه: آژند،یعقوب، تهران، امیرکبیر، 1381.
ـــــــــــــــــــــــــــــ، مالک و زارع در ایران، مترجم: منوچهر امیری، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1339.
محقق حلی، شرایع الاسلام، جلد سوم
محمد بن علی ناموس خواری، «حدایق الوثائق»، مصحح: مصطفی گوهری فخرآباد، حمیدرضا ثنایی، نامه بهارستان، سال دهم، شماره 15
مدرسیطباطبایی، حسین، «وقفنامهای از ترکمانان قراقویونلو»، فرهنگ ایران زمین، سال، 1353، شماره 20
ملکزاده، فهیمه، بررسی بیع وقف از دیدگاه فقه و حقوق همراه با دیدگاه شیخ انصاری (ره)، تهران، دبیزش، 1385
نرشخی، ابوبکر محمد بن جعفر، تاریخ بخارا، مصحح: مدرس رضوی، محمدتقی ، تهران، توس، چاپ دوم، 1363
یزدی، ملحقات عروة الوثقی، جلد دوم. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 352 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 338 |
||