نئوسپورا کانینوم یکی از رایج­ترین تک­یاختگانی است که از گاو شیری جدا شده و از مهم‌ترین دلایل سقط جنین در این حیوان می­باشد (۳،۷،۸،۱۰،۱۵،۳۳). در سراسر جهان، سقط جنین ناشی از نئوسپورا موجب بروز ضایعات اقتصادی عمده­ای در صنعت گاوداری شیری و گوشتی می­گردد. خسارات اقتصادی ناشی از سقط جنین، مرده­زایی و بازگشت فحلی در نئوسپورا به طور متوسط ۲ تا ۵ درصد هزینه در یک گاوداری را ممکن است به خود اختصاص دهد (۲،۸،۱۷). میزبان اصلی نئوسپورا از خانواده سگ­سانان می­باشد. گاو و طیف وسیعی از حیوانات میزبان واسط این انگل می­باشند (۳،۸،۱۳،۱۷). از زمان کشف نئوسپورا در سال ۱۹۸۸، آلودگی گسترده گاو به انگل از کشورهای مختلف جهان گزارش شده است (۸،۱۷،۳۱،۳۳). اولین مطالعه سرولوژی درباره نئوسپورا در گاوهای شیری ایران توسط Sadrebazzaz و همکاران در سال ۲۰۰۴ در مشهد انجام گرفت (۲۶). اولین مطالعه سقط ناشی از نئوسپورا کانینوم در گاوهای ایران توسط Razmi و همکاران در سال ۲۰۰۷ گزارش گردید (۲۳). از آن سال تاکنون مطالعات سرواپیدمیولوژی بسیاری بر روی این انگل در گاو و در نقاط دیگر ایران شامل سنندج، اهواز، تبریز، کرمان، گرمسار، گلستان و استان خراسان رضوی (۱،۱۱،۱۲،۲۰،۲۱،۲۳،۲۸) انجام گرفته است. همچنین مطالعاتی نیز بر روی سگ در ایران نیز صورت گرفته است (۶،۱۸).

امروزه در جهان، نئوسپورا کانینوم به عنوان رایج­ترین عامل سقط‌ جنین در گاو شناخته شده و میزان آن در حال افزایش است. مطالعات نشان می­دهد اگرچه اکثر گاوهای آلوده، آبستنی طبیعی دارند ولی احتمال سقط جنین در گاوهای آلوده نسبت به گاوهای سالم بیشتر است، بخصوص این میزان در گاوهای آلوده شکم اول بالاتر است (۳،۷،۱۷).

با توجه به این­که تا به حال در شهرستان سمنان هیچ­گونه بررسی در مورد میزان آلودگی به نئوسپورا کانینوم در گاوهای شیری انجام نپذیرفته است و با توجه به اهمیت سقط جنین در گاوهای شیری، ضرورت بررسی فراوانی آلودگی به نئوسپورا کانینوم مشخص می­گردد.

مواد و روش کار

در مطالعه حاضر با شیوع احتمالی ۲۰ درصد و ۹۵ درصد اطمینان و ۵ درصد ضریب خطا، تعداد نمونه­های مورد نیاز ۲۳۷ راس گاو محاسبه گردید. به منظور اجرای این پژوهش در دو فصل بهار و تابستان ۱۳۹۴، به گاوداری­های صنعتی شهرستان سمنان مراجعه شد و از گاوهای ماده به وسیله ونوجکت یک بار مصرف از ورید دمی خونگیری به‌عمل آمد. نمونه­ها به همراه پرسشنامه تکمیل شده در طی خونگیری، سابقه سقط، سن، نژاد، تعداد تلقیح، شیر آخر، فاصله میان دو تلقیح، روزهای باز و شیردهی ثبت گردید و به آزمایشگاه دانشکده دامپزشکی دانشگاه سمنان منتقل شد.

۱۰۴ نمونه شیر از دامداری­های که نمونه خون اخذ شده بود و از سکوی جمع­آوری شیر چهار شهرستان سمنان، دامغان-شاهرود و گرمسار جمع­آوری گردید و به آزمایشگاه دانشکده دامپزشکی، دانشگاه سمنان منتقل شد. سرم­ها جدا و به همراه نمونه‌های شیر به یخچال ۲۰- درجه سانتی‌گراد منتقل گردید.

آزمون الایزای غیر مستقیم: سرم­ها با استفاده از کیت تجاری الایزا ( شرکتSVANOVIR سوئد) جهت جستجوی آنتی­بادی ضد نئوسپورا کانینوم، طبق دستور شرکت سازنده کیت، مورد آزمایش قرار گرفتند. نتایج با دستگاه تفسیرگر الایزا ساخت شرکت Biotek با توجه به مقدار جذب نوری حاصل از کنترل­های مثبت، منفی و نمونه­ها در ۴۵۰ نانومتر محاسبه گردید درصد جذب نوری نمونه­های مثبت (PP) بزرگ‌تر از ۲۰، مثبت و کوچک‎تر از ۲۰، منفی ارزیابی گردید. هر چه میزان PP بیشتر باشد،  نشان دهنده این است که میزان آنتی­بادی نیز بالاتر است. PP توسط معادله زیر محاسبه می­گردد.

تجزیه و تحلیل آماری داده­ها با استفاده از برنامه نرم­افزاری SPSS (ویرایش ۱۶) با استفاده از روش­های توصیفی (محاسبه فراوانی مطلق و نسبی) و با آزمون مربع کای مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. سطح معنی­داری ۵ درصد در نظر گرفته شد.

نتایج

در این مطالعه از تعداد ۲۳۷ نمونه سرمی گاوهای شیری از هفت گاوداری شیری در شهرستان سمنان تعداد (۲۷/۸۷ درصد) ۲۱۲ راس واجد آنتی­بادی علیه نئوسپورا کانینوم بودند. درصد جذب نوری موارد مثبت (PP) در گاوهای مثبت ۶۵/۲۴±۲۱/۱۱۴بود (جدول ۱).

سابقه سقط، سن، تعداد تلقیح، شیر آخر، فاصله میان دو تلقیح، روزهای باز و شیر قبل در نمونه­ها با آلودگی معنی­دار نمی­باشد (۰۵/۰P>). میزان شیوع آلودگی در۷ گاوداری از ۱۹/۷۶ درصد تا ۱۰۰ درصد (۰۱/۹±۲۷/۸۷) متغیر بود. نتایج آزمون مربع کای نشان داد که بین گاوداری­های مختلف شهرستان سمنان از لحاظ آلودگی به تک‌یاخته نئوسپورا کانینوم اختلاف معنی­داری وجود ندارد (۰۵/۰P>) (جدول ۱).

میزان فراوانی آلودگی در شیرهای جمع­آوری شده از سکوهای فروش شیر گاوداری­ها از۹۱/۹۰ درصد (در گرمسار) تا ۱۰۰ درصد (در شاهرود) متغیر بود. بالاترین درصد جذب نوری موارد مثبت (PP) در شهرستان دامغان دیده شد اما اختلاف معنی­داری در میزان آلودگی و درصد جذب نوری موارد مثبت (PP) در شهرستان­های مختلف با یکدیگر مشاهده نشد (۰۵/۰P>) (جدول ۲).

بحث

 در سال ۱۹۸۹ برای اولین بار نقش این انگل در بروز سقط در گاو در کشور مکزیک نشان داده شد (۳۱). از آن هنگام تاکنون در بسیاری از کشورهای جهان سقط­های مرتبط با نئوسپورا کانینوم گزارش شده است (۱۰). در طی این سال‌ها که از تشخیص نئوسپورا گذشته است، مشخص گردیده است که این تک­یاخته علت اصلی سقط جنین در گاوهای شیری و گوشتی در سراسر جهان است (۳،۹،۱۷،۱۹،۳۳). مطالعات مختلف نشان داده است که سقط ناشی از نئوسپورا، بعد از سه ماهگی دیده خواهد شد و حداکثر در سنین ۵ تا ۶ ماهگی اتفاق خواهد افتاد (۱۰). به دلیل سقط در ماه­های مذکور، بسیار بعید است که دامدار متوجه سقط در گله نگردد. میزان شیوع سرمی در گله، نشانگر خوبی جهت نشان دادن خطر سقط در گله می­باشد به صورتی که احتمال بروز سقط در گاوهای سرم مثبت بیشتر و در یک مطالعه در حدود ۹/۱۸ برابر گاوهای سرم منفی در گاوداری­های شیری گزارش شده است (۱۷). Khani در سال ۲۰۱۸ نشان داد که در ۳/۲۶ درصد مغز جنین­های سقط شده، DNA نئوسپورا کانینوم وجود دارد (۱۵). در مطالعات متعددی در ایران و دیگر کشورها تناسب مستقیمی میان افزایش سطح آنتی­بادی گله و میزان سقط دیده شده است (۱،۱۱،۱۲،۲۰،۲۱،۲۲،۲۶،۲۷،۲۸).

 در مطالعه انجام شده در شهرستان سمنان بر روی گاوهای شیری در گاوداری­های صنعتی شهر سمنان، میزان شیوع سرمی انگل در گاوداری­ها از ۱۹/۷۶ درصد تا ۱۰۰ درصد و با میانگین ۰۱/۹±۲۷/۸۷ متغیر بود. در بررسی­های انجام شده در ایران حداقل میزان شیوع آلودگی در استان گلستان (۳۷/۱۳ درصد) و حداکثر میزان آلودگی در استان تهران (۷۱/۶۵ درصد) گزارش شده است (۲۴،۲۵). تاکنون مطالعات فراوانی بر روی میزان شیوع سرمی نئوسپورا در نقاط مختلف کشور صورت گرفته است. در اهواز در طی مطالعه­ای Haji و همکاران در سال ۲۰۰۸ میزان شیوع این انگل را در گاوداری­های شهرستان اهواز ۲۱ درصد گزارش نموده­اند (۱۲). Nematollahi و همکاران در سال ۲۰۱۱ میزان شیوع این انگل را در گاوداری­های شهرستان تبریز به کمک دو روش متفاوت الایزا ۱/۱۷ درصد و ۴/۱۸ درصد گزارش کرده­اند (۲۰). در بررسی دیگری در شهرستان گرمسار میزان شیوع آلودگی ۵/۳۸ درصد گزارش گردید (۲۲). Salehi در مطالعه بر روی ۷۶۸ نمونه خون از گاوهای آبستن استان تهران، ۲۹۸ نمونه خون (۸/۳۸ درصد) آنتی­بادی علیه این انگل را نشان داد و میزان آلودگی از ۷/۱۸ درصد تا ۷۱/۶۵ درصد متغیر بود (27). در مطالعه­ای دیگر در سال ۱۳۹۰ در استان گلستان، ۳۷/۱۳ درصد سرم خون گاوهای شیری واجد آنتی­بادی ضد نئوسپورا بودند (28). در مطالعه سرولوژی دیگر بر روی گاوهای شیری در سال ۲۰۱۴ در شهرستان سنندج میزان شیوع آلودگی نئوسپورا ۶/۱۷ درصد تعیین شد (۱). در مطالعه‌ای که Khan و همکاران در سال 2020 بر روی نئوسپورا کانینوم انجام داده­اند، ایران در مناطقی قرار گرفته است که میانگین شیوع بیماری، حداکثر ۲۰ درصد است (۱۴). در دو مطالعه انجام گرفته در پاکستان با سابقه سقط، شیوع سرمی بیماری۸/۴۳ درصد و۲/۴۳ درصد گزارش گردید (۱۰). در کشور ترکیه تاکنون ۱۸ مطالعه در مورد آلودگی گاوهای شیری و گوشتی به نئوسپورا صورت گرفته است. شیوع بیماری از ۱/۳ درصد تا ۶۰ درصد متغیر می­باشد (۴،۲۳). در سایر کشورها نیز مطالعات متعددی صورت گرفته است، که میزان شیوع سرمی در این مطالعات بسیار متنوع می­باشد و به ندرت از ۶ درصد بیشتر است (۱۰،۱۵).

 تنها در دو مطالعه در جهان، یکی در گاوهای شیری با تاریخچه سقط جنین از سوئد و دیگری در گاوهای شیری برزیل میزان شیوع سرمی نئوسپورا به ترتیب ۸۸ و۹۱ درصد گزارش شده که از میزان شیوع گزارش شده در این مطالعه بیشتر است (۱۰). نتایج مطالعه حاضر نشان دهنده آلودگی بسیار بالای نئوسپورا در گاو­های شیری این شهرستان در مقایسه با میزان شیوع آلودگی گزارش شده در ایران و بسیاری از نقاط مختلف جهان می­باشد (۱۰).

 میزان شیوع سرمی انگل در گاوداری­های شهرستان سمنان حداقل (۱۹/۷۶ درصد) و حداکثر (۱۰۰ درصد) مشاهده شد و نکته قابل تأمل این است که در هیچ مطالعه­ای حتی حداقل آلودگی موجود در سمنان در حداکثر آلودگی شهرها و مناطق دیگر دیده نشد. میزان شیوع مشاهده شده نسبت به میزان شیوع مشاهده شده در نقاط دیگر ایران و جهان (به جز در دو مطالعه در سوئد و برزیل) متفاوت و بسیار بیشتر است (۱۰).

 میانگین درصد جذب نوری موارد مثبت (PP) در گاوداری‌های مذکور از ۱۷/۷۲ تا ۳/۱۳۷ با میانگین ۶۵/۲۴± ۲۱/۱۱۴ بود. با توجه به اینکه حداقل میزان PP برای مثبت تلقی کردن نمونه­ها، عدد ۲۰ می­باشد. میانگین جذب نوری ۱۱۴ نشان داده شده میزان بالای آنتی­بادی در گاوهای مبتلا می­باشد. در این مطالعه از ۲۳۷ گاو مورد مطالعه تنها در ۷ گاو سابقه سقط مشاهده گردید. در تمامی مطالعات انجام شده، ارتباط معنی­داری بین میزان سقط و آلودگی با تک یاخته نئوسپورا کانینونم در گاوها دیده شده است. در شهرستان گرمسار اختلاف معنی­داری بین وقوع آلودگی در گاوهای با سابقه سقط جنین در مقایسه با گاوهای سالم دیده شد (۲۲). در مطالعه­ای در تهران میزان سقط در گاوهای سرم مثبت ۶۷/۲۰ درصد نسبت به گاوهای سرم منفی ۱۱/۱۰ درصد بود. به این ترتیب مشخص می­گردد که خطر سقط در گاوهای سرم مثبت دو برابر گاوهای سرم منفی است (۲۷). در گلستان نیز میزان سقط در گاوهای شیری آلوده به تک یاخته نئوسپورا کانینوم بالاتر از گاوهای فاقد عفونت بود (۲۸). در مطالعه انجام شده در شهرستان سنندج میزان شیوع سرمی به نئوسپورا کانینوم در گاوهایی که سابقه سقط جنین داشتند در مقایسه با گاوهای فاقد سابقه سقط جنین به مراتب بیشتر بود (۱). مطالعه Sadebazzaz و همکاران در سال ۲۰۰۴ در مشهد، میزان آلودگی به انگل نئوسپورا کانینوم در گاوهای سرم مثبت با سابقه سقط بیشتر از گاوهای سرم مثبت بدون سابقه سقط بود (۲۶). Brickell و همکاران در سال ۲۰۱۰ در انگلستان ارتباط بین عفونت نئوسپورا کانینوم و عملکرد تولید­مثلی را بررسی کردند. گوساله­های با سرم مثبت به احتمال چهار برابر بیشتر در معرض ضایعات آبستنی شامل تولد گوساله مرده در دفعات اول و دوم زایمان­شان بودند (۳). Wilson و همکاران در سال ۲۰۱۶ در بریتیش­کلمبیا-کانادا ۲۳۶ مورد جنین سقط شده را مورد بررسی قرار دادند که در ۲/۱۸ درصد موارد نئوسپوراکانینوم مشاهده گردید که آن­ را تبدیل به متداول­ترین عامل عفونت منجر به سقط جنین کرد و همچنین میزان شیوع در نژاد شیری در مقایسه با نژاد گوشتی بیشتر بود (۳۳). Klauck در سال ۲۰۱۶ رابطه­ی بین نئوسپورا کانینوم و سقط را در ۱۳۰ عدد از گاوهای شیری مشکوک به نئوسپوروزیس با روش ایمونو­فلورسانس­غیر­مستقیم (IFA) بررسی کرد و این‌طور نتیجه­گیری شد که حدوداً ۴۴ درصد از گاوهای شیری با سابقه سقط جنین دارای سرم مثبت نئوسپوراکانینوم هستند (۱۶). در مطالعه­ی انجام شده در ترکیه میزان آلودگی در گاوهای با سابقه سقط به طور معنی­داری بیشتر از گاوهای دیگر بوده است (۳۲).

میزان معمولی سقط در گاوهای شیری در حدود ۳ درصد است (۲۹) با توجه به اینکه ابتلا سرمی به نئوسپورا کانینوم، خطر سقط را در گله­های گاو شیری، چند برابر بیشتر می­نماید، تعداد کم گزارش سقط در شهرستان سمنان، توجیه نمی­گردد. در شهرستان سمنان در حدود ۴۵۰۰ راس گاوشیری نگهداری می‌گردد. با توجه به میانگین آبستنی ۳۰ درصد جمعیت گله­های گاو شیری (۲۹) و شیوع بالای سرمی بر اساس مطالعه حاضر، میزان سقط می‌تواند در حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ مورد در هر سال باشد. علی‌رغم عدم مطالعه­ای علمی در این مورد در شهرستان سمنان، ولی با توجه به این نکته که سقط ناشی از ابتلا به نئوسپورا کانینوم در سنین حدود ۴ تا ۵ ماهگی اتفاق می­افتد و در صورت وقوع سقط، دامدار قطعاً متوجه خواهد شد، در مطالعه حاضر هم هیچ ارتباط معنی‌داری بین سقط و آلودگی مشاهده نگردید. به علاوه مشاهدات نویسنده این مقاله به هیچ وجه نشان دهنده این حجم از سقط در شهرستان سمنان نمی­باشد. با توجه به مطالعات مختلف انجام گرفته در ایران و سایر کشورهای جهان و شیوع بالای آلودگی در شهرستان سمنان و میزان پایین سقط در گاوهای مورد مطالعه به نظر می­رسد سویه عامل آلودگی در شهرستان سمنان توانایی سقط در گاوها را نداشته و این امکان وجود دارد که دارای ساختار متفاوتی باشد. بدیهی است برای اثبات این فرضیه، مطالعات بیشتری باید صورت پذیرد.

تاکنون مطالعات کمی بر روی حضور آنتی­بادی در شیر در ایران صورت گرفته است. با توجه به اینکه نمونه­گیری از شیر بسیار ساده بوده و دامدار به آسانی می­تواند به تنهایی اینکار را انجام بدهد، استفاده از شیر به عنوان ابزاری جهت کنترل و پیشگیری بیماری نئوسپوروزیس در بسیاری از کشورها رایج شده است (۵). در مطالعه حاضر همچنین از شیر فروخته شده ۱۰۴ گاوداری در ۴ شهرستان استان نمونه­گیری به عمل آمد و میزان فراوانی آنتی­بادی علیه نئوسپورا در نمونه­های شیر از ۹۱/۹۰ تا ۱۰۰ درصد با میانگین ۲۳/۹۵ درصد متغیر بود. در مطالعات مشابه انجام شده توسط Taheri Lak و همکاران در سال 2016 در شهریار، میزان آلودگی شیر به آنتی­بادی نئوسپورا، ۲۲ درصد و در مطالعه Razmi و Barati به میزان ۳۵ درصد با روش الایزا برآورد شد که بسیار پایین­تر از میزان گزارش شده در مطالعه حاضر می­باشد (۲۵،۳۰). نتایج مطالعه حاضر نشان داد که میزان شیوع آلودگی نئوسپورا در گاوهای شیری استان سمنان بسیار بالا بوده و با توجه به اهمیت سقط جنین نئوسپورایی لازم است مطالعات تکمیلی در باره اهمیت سقط جنین ئئوسپورایی در گاوهای شیری استان انجام پذیرد.

سپاسگزاری

هزینه و امکانات مورد نیاز در این پژوهش، از محل اعتبارات معاونت پژوهشی دانشگاه سمنان تهیه شده است که بدین‌وسیله نگارندگان مقاله مراتب تشکر خود را ابراز می­دارند.

تعارض منافع

بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.