ماهی کپور مهم‌ترین گونه پرورشی در آسیا و برخی کشورهای اروپایی می‌باشد. این ماهی در سراسر جهان به صورت گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد و ماهی کپور معمولی رتبه سوم را از نظر مقدار تولید در سراسر جهان دارد. عادت پذیری این ماهی به غذا و محیط از مهم‌ترین دلایل محبوبیت این ماهی در سراسر جهان بوده است (26). در برخی کشورهای اروپایی، بیش از 80 درصد تولید آبزی پروری مربوط به ماهی کپور معمولی است (3).

فسفر یکی از مهم‌ترین مواد معدنی مورد نیاز ماهی است. این ماده برای رشد ماهی، مینرالیزه شدن استخوان، تولید مثل، متابولیسم کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و آمینواسید‌ها ضروری است و در بسیاری از پروسه‌های متابولیک در ماهی مثل خاصیت بافری مایعات بدن نقش اساسی دارد (12،31). فسفر یک عنصر مهم و عمده در بافت اسکلتی است که بیش از یک سوم آن در فسفولیپیدها، نوکلئیک اسیدها، غشای سلولی و ترکیبات غنی از انرژی یافت می‌شود (15). بنابراین فسفر علاوه بر نقش داشتن در متابولیسم چربی‌ها و کربوهیدرات‌ها نقش مهمی در تبدیل انرژی و حفظ یکپارچگی غشای سلولی و کدگذاری ژنتیکی و همچنین سنتز آنزیم‌های کلیدی ایفا می‌کند (30). کمبود فسفر خوراکی موجب رشد ضعیف ماهی، مشکلات استخوانی، کاهش بازدهی جیره، کاهش خاکستر لاشه در کل بدن و ستون مهره‌ها، افزایش چربی لاشه، دفرمه شدن سیستم اسکلتی و دفرمه شدن سر می‌شود (24،31). با توجه به این موارد می‌توان گفت فسفر مهم‌ترین ماده معدنی مورد نیاز برای ماهی است. به این دلیل که ماهی برای رشد، تشکیل و تکامل استخوان و همچنین متابولیسم چربی و کربوهیدرات به فسفر نیاز دارد (2،31). ماهی‌ها برای تولید مثل نیز به فسفر نیاز دارند (12). در حیوانات خشکی زی نیز فسفر یک عنصر مهم و عمده در بافت اسکلتی می‌باشد و در تمام سلول‌های بدن نیز وجود دارد. ماهی‌ها قابلیت جذب فسفر از آب را دارند. هرچند به علت غلظت کم فسفر در آب‌های طبیعی و نرخ جذب کم فسفر توسط ماهی باید فسفر به اندازۀ کافی در جیرۀ غذایی ماهی وجود داشته باشد تا از مشکلات ناشی از کمبود فسفر جلوگیری شود (5). منابع گیاهی دارای مقادیر بالایی فسفر به شکل فیتات هستند که البته برای ماهی غیرقابل مصرف است و ماهی‌ها نمی‌توانند از آن استفاده کنند زیرا فاقد آنزیم فیتاز هستند (25).

احتباس و حفظ فسفر همچنین مستقیماً با نرخ رشد تحت تأثیر قرار می‌گیرد و مقادیر بیشتری از فسفر توسط بدن ماهی در هنگام رشد خوب جذب و محتبس می‌شود (14). در ماهیان حتی اگر دریافت فسفر صفر هم باشد باز مقداری فسفر از طریق غیر مدفوعی دفع می‌شود و این مقدار با فسفر دریافتی تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد (27). در کپور معمولی فسفر دفعی از بدن بر اساس احتباس فسفر در کل بدن بیشتر از ماهیان دیگر از جمله آزاد ماهیان است (10،31). استفاده از مقادیر بهینه فسفر در غذای تجاری ماهی نه تنها از نظر اقتصادی اهمیت دارد بلکه به دلایل زیست محیطی نیز باید تا حد امکان فسفر دفعی توسط ادرار و مدفوع ماهی در آب‌های طبیعی کاهش یابد (7). مقادیر بالای فسفر در جیرۀ ماهی می‌تواند اثرات جدی بر محیط زیست داشته باشد. آلودگی آب با فسفر نکته‌ای مهم و قابل توجه است زیرا این عنصر یک عامل اصلی در رشد جلبکی است و می‌تواند کیفیت آب را شدیداً تحت تأثیر قرار دهد. مطالعات متعدد در ارتباط با متابولیسم فسفر در آبزی پروری با افزایش نگرانی در مورد دفع فسفر به آب و آلودگی محیط زیست افزایش یافت و در نتیجه تلاش زیادی برای تعیین دقیق میزان فسفر مورد نیاز آبزیان پرورشی انجام گرفت (16،32). با افزایش نگرانی‌ها در جهت کاهش آلودگی آب‌ها، کاهش فسفر دفعی به آب از طریق ماهی تبدیل به یکی از مهم‌ترین چالش‌های صنعت تولید غذای آبزیان گردید (27).

کپور ماهیان از دسته ماهیان بدون معده هستند و نمی‌توانند شیره معده تولید کنند. منبع اصلی پروتئین در جیرۀ کپور ماهیان پودر ماهی است که حاوی مقادیر زیادی فسفر معدنی به فرم تری کلسیم فسفات می‌باشد که توسط کپور قابل جذب نیست. تنها 10 درصد از فسفر پودر ماهی برای کپور قابل دسترسی می‌باشد و استفاده بیش از حد از پودر ماهی منجر به افزایش دفع فسفر به محیط و به دنبال آن افزایش آلودگی و شکوفایی جلبکی در آب و همچنین افزایش هزینۀ جیرۀ غذایی می‌شود (34).

ماهی کوی یکی از محبوب‎ترین ماهیان زینتی در سراسر جهان است. اطلاعات به دست آمده از این مطالعه را می‌توان برای کپور معمولی نیز تعمیم داد زیرا که این ماهی واریته‌ای زینتی از ماهی کپور است که از مهم‌ترین ماهیان پرورشی در ایران و جهان است. کپور زینتی (کوی) با تنوع گسترده‌ای از رنگ‌ها و الگوی‌های رنگی شناخته می‌شود. بیش از 100 نوع ترکیب رنگی مختلف در این ماهی ایجاد شده و به عنوان ماهی زینتی عرضه شده است (18).

مونو آمونیوم فسفات یا همان آمونیوم دی هیدروژن فسفات با فرمول NH₄H₂PO₄ زمانی شکل می‌گیرد که محلول اسید فسفریک به آمونیاک اضافه شود تا زمانی که محلول به وضوح اسیدی شود. مونو آمونیوم فسفات (MAP) معمولاً در کشاورزی برای حاصل خیز کردن زمین استفاده می‌شود. این محصول خاک را با عناصر نیتروژن و فسفر غنی می‌کند و به مصرف گیاه می‌رسد. همچنین به عنوان یک ماده شیمیایی برای اطفاء حریق کاربرد دارد (19).

در این مطالعه  به منظور تأمین فسفر مورد نیاز ماهی کوی، از سطوح مختلف پودر مونوآمونیوم فسفات (MAP) استفاده شده است و به منظور مقایسه با پودر مونوکلسیم فسفات (MCP) در یک گروه آزمایشی از MCP برای تأمین فسفر مورد نیاز ماهی استفاده شده است.

مواد و روش‌کار

محل انجام پژوهش: 650 قطعه ماهی کوی با وزن بین 12 تا 17 گرم از مرکز پرورش ماهیان زینتی شهید مؤمنی نژاد قم خریداری و با رعایت اصول بهداشتی به مرکز تحقیقات ماهیان زینتی گروه بهداشت و بیماری‌های آبزیان در دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران منتقل شدند. پس از یک روز قطع غذا، ماهیان به ‌منظور عادت‌ پذیری به مدت 4 هفته با غذای کنترل که عاری از هرگونه افزودنی فسفر بود، به میزان 2 درصد وزن بدن در 2 وعده تغذیه شدند. برنامۀ نوری شامل 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی بود. پس از پایان دورۀ آداپتاسیون ماهی‌ها وزن شدند و ماهیانی که اختلاف وزن زیادی با بقیه داشتند کنار گذاشته شدند و 570 قطعه ماهی با میانگین وزن 17 گرم انتخاب شدند و به 5 گروه آزمایشی که هر کدام دارای 3 تکرار و هر تکرار دارای 38 قطعه ماهی بود در تانک‌های هم اندازه (طول 120 سانتی‌متر و عرض 45 سانتی‌متر و ارتفاع 40 سانتی‌متر) تقسیم بندی شدند. طول کل دوره آزمایش 60 روز بود. و در طول این مدت ماهی‌ها هر روز 2 بار و هر بار 1 درصد وزن بدن (جمعاً 2 درصد وزن بدن در هر روز) تغذیه شدند.

فاکتورهای فیزیکو شیمیایی آب: در طول دورۀ آزمایش فاکتورهای مختلف به صورت روزانه بررسی و ثبت شدند. میانگین دمای تانک‌ها در طول روز اندازه‌گیری ‌شد. اکسیژن ‌رسانی به تانک‌ها با کمک پمپ هوادهی مرکزی انجام می‌شد. روزانه اکسیژن محلول تانک‌ها بررسی (میانگین l^-1/mg 4/6) می‌شد. میانگین pH آب در طول آزمایش با pH متر دیجیتال و میانگین سختی آب با دستگاه سختی‌سنج اندازه‎گیری می‌شد. برای جلوگیری از کدر شدن و آلودگی بیش ‌از حد آب از فیلترهای داخل آبی یکسان مخصوص آکواریوم‌ها استفاده و هر دو روز 1 بار فیلترها شسته و مجدداً داخل تانک‌ها قرار می‌گرفتند. سیفون کردن فضولات کف آکواریوم‌ها هر روز 1 بار انجام می‌شد و روزانه بیست درصد آب هر آکواریوم تعویض می‌شد. به ‌منظور تعیین دقیق غذای مورد نیاز، هر دو هفته تمام ماهیان با ترازوی دیجیتالی مدل BL1 وزن‌کشی شده و به تانک خود بازگردانده می‌شدند.

آماده سازی غذای ماهی‌ها: به منظور پیشگیری از هرگونه خطای انسانی در اضافه کردن مکمل‌ها به غذای ماهیان، غذای مورد استفاده در طرح حاضر به صورت کارخانه‌ای آماده‌سازی شد. بدین منظور غذای استاندارد ماهی کوی توسط شرکت اسپاروس کشور پرتغال آماده شد. مواد غذایی تشکیل دهنده جیره‌های آزمایشی در جدول 1 ذکر شده‌اند. همچنین مونوآمونیوم فسفات (MAP) 75/0، 5/1، 3 درصد و مونوکلسیم فسفات (MCP) 3 درصد تولید شرکت آلیمفوس کشور هلند توسط شرکت اسپاروس در فرایند تولید غذا به صورت کارخانه‌ای به غذای گروه‌های مختلف اضافه شد. هیچ گونه افزودنی فسفر به غذای گروه کنترل اضافه نشد. فسفر کل و فسفر قابل دسترس جیره‌های آزمایشی به روش Satoh و همکاران در سال 1997 محاسبه شد که در جدول 2 نشان داده شده است (28). این مطالعه با 5 گروه آزمایشی و هر گروه دارای 3 تکرار انجام شد. ابعاد تمام تانک‌ها به یک اندازه به طول 120 سانتی‌متر و عرض 45 سانتی‌متر و ارتفاع 40 سانتی‌متر بود. غذا دهی ماهیان هر گروه با غذاهای فرموله شده 2 بار در روز هر بار 1 درصد وزن بدن انجام شد. هر دوهفته یک بار اقدام به وزن کشی ماهیان هر گروه شد و وزن کل ماهیان هر گروه بدست می‌آمد و مطابق با آن 2 بار در روز هر بار 1 درصد وزن بدن غذادهی ادامه داده می‌شد.

غذاهای گروه‌های آزمایشی به شرح زیر بود:

گروه 1 (کنترل): تغذیه با غذای فرموله شده فاقد افزودنی فسفر

گروه 2 (تیمار1): تغذیه با غذای فرموله شده + 75/0 درصد مونوآمونیوم فسفات (MAP 0.75 %)

گروه 3 (تیمار2): تغذیه با غذای فرموله شده +  5/1 درصد مونوآمونیوم فسفات  (MAP 1.5 %)

گروه 4 (تیمار3): تغذیه با غذای فرموله شده + 3 درصد مونوآمونیوم فسفات (MAP 3 %)

گروه 5 (تیمار 4): تغذیه با غذای فرموله شده  + 3 درصد مونوکلسیم فسفات (MCP 3 %)

درصد میزان فسفر کل (TP) و فسفر قابل دسترس (AP) در جیره‌های آزمایشی به روش Satoh و همکاران 1997 (28) محاسبه شد و در جدول 2 نشان داده شده است.

فاکتورهای خونی سرم ماهی: اولین روز آزمایش، 3 ماهی از هر تانک به‌صورت تصادفی انتخاب و با استفاده از اسانس فراوری شده گل میخک (PI222) تولید شرکت پارس ایمن دارو، بی‌هوش شدند. سپس وزن دقیق آن‌ها توسط ترازوی مدل BL1 ثبت‌شد و خون‌گیری از آن‌ها توسط سرنگ‌های 2 سی سی از طریق ورید ساقه دمی انجام شد. سپس خون به میکروتیوب‌های 2 سی سی منتقل شد و نیم ساعت بعد از لخته شدن خون، میکروتیوب‌ها در سانتیریفیوژ قرار داده شدند. سرم خون با سانتریفیوژ کردن نمونه‌های خون به مقدار 5000 دور در دقیقه به مدت 10 دقیقه جداسازی شد. سپس به منظور اندازه‌گیری فاکتور‌های خونی مورد نظر سرم‌های جدا شده به آزمایشگاه کلینیکال پاتولوژی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران ارجاع شدند و فاکتورهای خونی سرم ماهی‌ها شامل فسفر، کلسیم توسط دستگاه اتوآنالایزر اسپکتروفتومتری مدل Selectra proM اندازه‌گیری شدند.

آنالیز استخوان: پس‌از اتمام خونگیری ماهی‌ها با دوز بالای اسانس فراوری شده گل میخک (PI222) آسان کشی شده ستون مهره‌ها نیز به ‌منظور انجام آزمایش‌ها بر روی استخوان جداسازی شد. ستون مهره‌ها پس از حرارت دادن از عضلات جدا شد و سپس با برس و آب مقطر شسته شد تا جایی که تمام بافت عضلانی چسبیده به استخوان پاک شود. سپس به مدت 12 ساعت در حرارت 105 درجه سانتی‌گراد خشک و تا زمان اندازه‌گیری فسفر، کلسیم و خاکستر در دمای 75 – درجه سانتی‌گراد فریز شد. تعیین میزان خاکستر با سوزاندان نمونه در کوره با حرارت 600 درجه سانتی گراد انجام گرفت. کلسیم و فسفر به روش طیف سنجی جذب اتمی اندازه گیری شدند.

شاخص‌های رشد و تغذیه: شاخص‌های رشد و تغذیه در انتهای دورۀ پرورش با استفاده از روابط زیر تعیین شد:

- ضریب تبدیل غذایی (Feed conversion ratio; FCR):

افزایش وزن بدن (گرم) / مقدار غذای مصرفی (گرم) = FCR

درصد افزایش وزن (Weight gain percentage):

Weight gain (%) = [(W₂ – W₁)/W₁]× 100

ضریب رشد ویژه (Specific growth rate; SGR):

SGR= (LnW₁-LnW₂)/ T×100

نرخ رشد روزانه (Daily growth rate; DGR):

DGR = [(W₂ – W₁)/ T]× 100

در این فرمول‌ها، W₁ و W₂ به ترتیب وزن اولیه و نهایی ماهی بر حسب گرم و T طول دوره پرورش بر حسب روز می‌باشند.

تجزیه و تحلیل آماری: تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 21 و آزمون‌های آماری آنالیز واریانس یک‌طرفه (ANOVA) و توکی (Tukey) انجام شد. داده‌ها به صورت میانگین +_ انحراف معیار بیان شد.

نتایج

فاکتورهای فیزیکوشیمیایی آب: پارامترهای کیفی آب (انحراف معیار± میانگین) شامل دما، میزان اکسیژن محلول، pH و سختی آب در طول دوره پرورش به ترتیب 8/23 درجۀ سانتی‌گراد، 8/6 و 300 میلی گرم در لیتر بود و به این ترتیب اختلاف معنی‌داری بین گروه‌ها مشاهده نشد (05/0P≥).

شاخص‌های رشد و تغذیه: بر طبق نتایج به دست آمده بیشترین وزن ثانویه در تیمار 3 درصد MAP معادل 2/1±74/34 به دست آمد که اختلاف معنی‌داری با سایر تیمارها نشان داد (05/0>P). بیشترین میزان ضریب تبدیل غذایی FCR در تیمار0 درصد MAP و کمترین میزان این پارامتر در تیمار 3 درصد MAP  به دست آمد که از این لحاظ اختلاف معنی‌داری با سایر تیمارها داشتند (05/0>P). کمترین و بیشترین میزان درصد افزایش وزن WG، ضریب رشد ویژه SGR و نرخ رشد روزانه DGR نیز با اختلاف معنی‌داری در مقایسه با سایر تیمارها به ترتیب در تیمار 0 درصدMAP  و 3 درصدMAP   دیده شد (05/0>P). مقایسه اثر غذای گروه کنترل و گروه‌های دارای مقادیر مختلف MAP و MCP بر شاخص‌های رشد و تغذیه در طول دوره پرورش در جدول 3 نشان داده شده است.

نتایج فاکتورهای خونی سرم ماهی: فسفر و کلسیم خون ابتدا و انتهای دوره آزمایش اندازه گیری شد (نمودار 1،2).

در خصوص فسفر خون به دست آمده کمترین مقدار در تیمار 3 درصد MCP به دست آمد که تفاوت معنی‌داری با تیمار کنترل و 75/0 درصد MAP نشان نداد (05/0 P≥) ولی با دو تیمار دیگر تفاوت معنی‌داری داشت (05/0>P). بیشترین میزان کلسیم خون به دست آمده در تیمار 3 درصد MCP به دست آمد که تفاوت معنی‌داری با تیمار کنترل نشان داد (05/0>P). نتایج آنالیز فاکتورهای فسفر و کلسیم خون در نمودارهای1 و 2 نشان داده شده‌اند.

 نتایج آنالیز استخوان: بیشترین میزان کلسیم استخوان به دست آمده در تیمار 3 درصد MCP معادل 68/1 درصد به دست آمد که تفاوت معنی‌داری با سایر تیمارها نشان داد (05/0>P). کمترین میزان این پارامتر نیز مربوط به تیمار کنترل و  5/1 درصد MAP بود. این دو تیمار با هم تفاوت معنی‌داری نداشتند (05/0 P≥).

با بررسی نتایج کمترین میزان فسفر استخوان به دست آمده در تیمار کنترل مشاهده شد که تفاوت معنی‌داری با سایر تیمارها نشان داد (05/0>(P. بیشترین میزان این پارامتر نیز مربوط به تیمار کنترل 3 درصد MAP بود (05/0>P).

کمترین و بیشترین میزان خاکستر استخوان به دست آمده به ترتیب در تیمارهای 5/1 درصد MAP و 3 درصد MAP. مشاهده شد که هر دو تیمار از این جهات اختلاف معنی‌داری با سایر تیمارها داشتند (05/0>P).

در کل بیشترین میزان وزن به دست آمده با اختلاف معنی‌داری نسبت به سایر تیمارها در تیمار 3 درصد MAP مشاهده شد و کمترین میزان این پارامتر در تیمار 75/0 درصد MAP. مشاهده شد که با تیمار 5/1 درصد MAP و 5/1 درصد MCP اختلاف معنی‌داری نداشت (05/0P≥).

بحث

با افزایش تقاضا برای غذای دریایی، آبزی پروری به مهم‌ترین و سریع الرشدترین بخش برای تأمین غذای کره زمین تبدیل شده است. بالانس کردن جیره غذایی ماهی علی الخصوص ماهی کپور و کوی که واریته‌ی زینتی ماهی کپور می‌باشد اهمیت بسیار زیادی دارد. یکی از کارهایی که برای افزایش جذب فسفر غذا در آبزیان انجام شده است، استفاده از آنزیم فیتاز به ویژه در منابع گیاهی بوده که در مطالعات بسیاری به آن پرداخته شده است (6،13،20،21،22،23). البته ذکر این نکته ضروری است که استفاده از آنزیم فیتاز در ماهیان بدون معده که pH دستگاه گوارش آن‌ها معمولاً بین 8/6 تا 3/7 می‌باشد اثر بسیار ناچیزی داشته است (8،9).

در سالیان اخیر برای کاهش نیاز به پودر ماهی و جایگزین کردن بخشی از آن با منابع پروتئینی گیاهی در جیره غذایی آبزیان مطالعات زیادی انجام شده است (1،4،17،29،33). از آنجایی‌که عمده فسفر موجود در منابع گیاهی برای ماهی غیرقابل مصرف می‌باشد، لزوم افزودن فسفر به جیره غذایی در آینده بیشتر هم خواهد شد. فسفر به شکل‌های مختلفی می‌تواند به جیره غذای ماهی افزوده شود و البته ذکر این نکته ضروری است که به منظور کاهش آلودگی آب می‌بایست میزان مورد نیاز مکمل‌های مختلف فسفر در گونه‌های ماهی به دقت تعیین شود تا همان‌طور که از اثرات سوء کمبود فسفر در جیره جلوگیری می‌کنیم، از مشکلات مرتبط با افزایش دفع فسفر در آب نیز در امان بمانیم.

Yoon و همکاران در سال 2014 از منیزیم هیدروژن فسفات یا همان دی منیزیم فسفات (MgHPO₄) برای تأمین فسفر در نوعی گربه ماهی استفاده کردند و اثر سطوح مختلف آن را بر رشد و بازدهی غذا امتحان کردند. نتایج این مطالعه مثبت ارزیابی شد و امکان جایگزین کردن منیزیم هیدروژن فسفات به جای مونوکلسیم فسفات پیشنهاد شد. در این مطالعه تغذیه ماهی‌ها با افزودن منیزیم هیدروژن فسفات به میزان 2 درصد موجب افزایش وزن و پروتئین لاشه‌ی بیشتری نسبت به تغذیه با افزودن 2 درصد مونوکلسیم فسفات شد که مانند مطالعه حاضر امکان جایگزینی مونوکلسیم فسفات با منابع فسفر دیگر مثبت ارزیابی شد (36).

Yoon و همکاران در سال 2014 در مطالعه‌ای دیگر نیز از این ماده (MHP) برای تأمین فسفر در کپور معمولی در قیاس با دیگر افزودنی‌های شایع فسفر شامل مونوکلسیم فسفات (MAP)، دی کلسیم فسفات (DCP) و تری کلسیم فسفات (TCP) استفاده کردند. در این مطالعه که هر 4 افزودنی به میزان 2 درصد به جیره اضافه شد، مشخص شد ماهیان تغذیه شده با افزودن MCP و MHP فسفر بیشتری را در بدن خود احتباس می‌کنند. بهترین افزایش وزن و کمترین FCR نیز در این دو گروه مشاهده شد. فسفر سرم نیز در این مطالعه اندازه گیری شد و تفاوت معنی‌داری میان گروه‌های تغذیه شده با مکمل‌های فسفر نسبت به گروه شاهد مشاهده شد (05/0>P) که با مطالعه حاضر شباهت دارد (37).

از مواد دیگری که در تأمین فسفر جیره در ماهی استفاده شده است، می‌توان به مونوپتاسیم فسفات نیز اشاره کرد. Yao و همکاران در سال 2014 سطوح مختلف این ماده را در تأمین فسفر مورد نیاز ماهی تیلاپیای پرورشی به کار گرفتند. اگر چه در این مطالعه اثبات شد که می‌توان از این ماده در تأمین فسفر جیره استفاده کرد اما برای دستیابی به مقدار قابل قبولی فسفر قابل دسترس برای ماهی، به افزودن حداقل 4 درصد مونوپتاسیم فسفات نیاز است تا افزایش وزن و بهبود کیفیت لاشه را نسبت به گروه  کنترل (بدون افزودن فسفر) شاهد باشیم. در حالی‌که در مطالعه حاضر با افزودن حتی 75/0 درصد از مکمل مونوآمونیوم فسفات به جیره می‌توان تأثیر معنی‌داری بر فاکتورهای رشد مشاهده کرد (35).

افزودن فسفر به جیره غذایی کپور ماهیان با توجه به ضعف این ماهی در جذب فسفر از پودر ماهی و همچنین غیرقابل دسترس بودن بخش اعظم فسفر ذخیره شده در منابع گیاهی به شکل فیتات، ضروری به نظر می‌رسد. نظر به اینکه افزودن بیش از حد فسفر علاوه بر تحمیل هزینه اضافی، پارامترهای کیفی آب را تحت تأثیر قرار می‌دهد و با توجه به نتایج به دست آمده از این مطالعه، افزودن 5/1 تا 3 درصد مونوآمونیوم فسفات به جیره غذایی عاری از فسفر در ماهی کوی پیشنهاد می‌گردد.

سپاسگزاری

نویسندگان از همکاری و حمایت‌های مالی شرکت ماکیان دارو ایران و آلیمفوس کشور هلند در اجرای این پژوهش تقدیر و تشکر به عمل می­آورند.

تعارض منافع

بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.