تعداد نشریات | 161 |
تعداد شمارهها | 6,532 |
تعداد مقالات | 70,501 |
تعداد مشاهده مقاله | 124,098,478 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,206,118 |
شکلگیری، توسعه و سقوط شهر «شاپور خواست» بر اساس دادههای باستانشناختی و متون تاریخی | ||
مطالعات باستان شناسی | ||
مقاله 1، دوره 12، شماره 3 - شماره پیاپی 23، آذر 1399، صفحه 1-24 اصل مقاله (1.44 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jarcs.2020.255895.142554 | ||
نویسندگان | ||
مهتاب اسلامی نسب1؛ بهروز افخمی* 2؛ حبیب شهبازی شیران* 3 | ||
1دانشجوی دکتری باستانشناسی دانشگاه محقق اردبیلی | ||
2دانشیار گروه باستان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی | ||
3استادیار گروه باستان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی | ||
چکیده | ||
مطالعات باستانشناختی شهرهای کهن، نقش بسزایی در شناخت چگونگی شکلگیری، توسعه، سقوط و اضمحلال شهرها در ادوار مختلف تاریخی دارد. بنا به روایت مورخان و جغرافیدانان اوایل دوران اسلامی (منابع قرون 3 تا 8 ه.ق)، شهری بنام شاپور خواست در غرب ایران بر سر راه همدان به خوزستان وجود داشته است که در زمان شاپور اول ساسانی بنیان نهاده است. این شهر در دوران اسلامی ادامه حیات داده و بهویژه در قرن 4 ه.ق به دلیل حضور خاندان محلی آلحسنویه و توجه ایشان به عمران و آبادانی منطقه، به اوج رونق و توسعه خود رسیده است. شهر شاپور خواست در قرون 7 یا 8 ه.ق متروک و در شمال غرب آن؛ شهر امروزی خرمآباد به فاصله اندک زمانی شکل گرفت. با گسترش خرمآباد امروزی، بقایای شاپور خواست زیر بافت شهری مدفونشده است. پژوهش حاضر بر اساس اطلاعات منابع مکتوب تاریخی و دادههای حاصل از شواهد باستانشناختی و میدانی را بهمنظور مطالعه چگونگی شکلگیری استقرار، توسعه و رونق و سرانجام سقوط و اضمحلال شهر شاپور خواست را موردمطالعه قرار داده است. نتایج نشان میدهد؛ هستهی اولیهی شهر در دوره اشکانی شکلگرفته است. این شهر با داشتن شرایط زیستمحیطی مناسب و قرار گرفتن بر سر راههای باستانی توسعهیافته و از شهرهای مهم منطقه در دوران اسلامی بوده است. در دوره ایلخانی شرایط اکولوژیکی و محیطی ازجمله مهمترین عوامل متروک شدن شهر بودهاند. | ||
کلیدواژهها | ||
شکلگیری؛ شاپور خواست؛ توسعه؛ سقوط؛ دوران اسلامی؛ دوره ساسانی | ||
سایر فایل های مرتبط با مقاله
|
||
مراجع | ||
ابناثیر، عزالدین ابوالحسن علی، (1351)، الکامل فیالتاریخ، ترجمه علی هاشمی حائری، تهران: علمی، جلد 15. ابنبلخی، (1363)، فارسنامه، به اهتمام و تصحیح گای لسترنج و زینولد آلن نیکلسون، تهران: دنیای کتاب. ابنحوقل، ابوالقاسم محمدبن حوقل، (1345)، صورهالارض، ترجمه جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. ابنخلدون، (1383)، العبر تاریخ ابنخلدون، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، جلد 3. ابنفقیه همدانی، ابوبکر احمدبن محمدبن اسحاق، (1349) ، مختصرالبلدان، ترجمه ح مسعود، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. اصطخری، ابواسحاق ابراهیمبن محمد، (1373)، ممالک و مسالک، ترجمه محمدبن اسعدبن عبدالله تستری، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. اسلامی نسب، مهتاب؛ افخمی، بهروز؛ شهبازی شیران، حبیب؛ رضالو، رضا، (1396)، " مکانیابی شهر باستانی شاپورخواست بر اساس شواهد باستانشناختی و منابع مکتوب تاریخی"، پژوهشهای باستانشناسی ایران، ش 14، دانشگاه بوعلی سینا همدان. ایزدپناه، حمید، (1376)، آثار باستانی و تاریخی لرستان، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، جلد 2. بنداری اصفهانی، قوامالدین فتحبن علی، (2536) ، تاریخ سلسله سلجوقی (زبدهالنصره و نخبهالعصره)، ترجمه محمدحسین جلیلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. بینام، (1318) ، مجملالتواریخ والقصص، به تصحیح ملکالشعرای بهار و به همت محمد رمضانی، تهران: کلاله خاور. پرویز، احمد، (1380)، پل و تحول آن در قلمرو ابوالنجم بدربن حسنویه (قرن چهارم هجری)، پایاننامه منتشر نشده کارشناسی ارشد باستانشناسی، دانشگاه تهران. پورغلام، معصومه؛ خاکباز، ناهید، (1376)، سکههای ضرب شاپورخواست، شقایق، سال اول، ش 3 و4: 126-121. جوادی، محمدرضا؛ نوروزبرازجانی، ویدا، (1379)، شناسایی مقدماتی تپهها و معرفی غارهای دره خرمآباد، گزارشهای منتشر نشده مرکز اسناد میراث فرهنگی لرستان، جلد 1 و 2. جوینی، عطاءملکبن محمد، (1387)، تاریخ جهانگشای جوینی، به تصحیح محمدبن عبدالوهاب قزوینی، تهران: هرمس. حمزه اصفهانی، حمزهبن الحسن، (1367)، تاریخ پیامبران و شاهان (تاریخ سنی ملوکالارض و الانبیاء)، ترجمه جعفر شعار، تهران: امیرکبیر. خواندمیر، غیاثالدین بن همامالدین حسینی، (1333)، تاریخ حبیبالسیر فی اخبار افراد بشر، بیجا: خیام، جلد 3. خودگو، سعادت، (1378)، اتابکان لر کوچک (تاریخ سیاسی اجتماعی لرستان و ایلام در عهد اتابکان لر کوچک)، خرمآباد: افلاک. دالوند، حمیدرضا، (1388)، تاریخ و معماری دژ شاپورخواست (قلعه فلک الافلاک)، پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، تهران. شرفالدین علی یزدی، (1336)، ظفرنامه، تاریخ عمومی مفصل ایران در دوره تیموریان، مصحح محمد عباسی، تهران: امیرکبیر، جلد اول. عبدلی فرد، فریدون، (1383)، چاپارخانه ها و راههای چاپاری در ایران، جلد 2، هیرمند، تهران. قاسمی، سید فرید، (1382)، تاریخ خرمآباد، خرمآباد: افلاک. قوچانی، عبدالله، (1373)، «قلمرو حکومت ابوالنجم بدربن حسنویه به استناد سکّهها»، باستانشناسی و تاریخ، سال هشتم، ش دوم، شماره پیاپی 16: 65-46. کریمی، فاطمه، کیانی، محمدیوسف، (1364)، هنر سفالگری دوره اسلامی ایران، وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مرکز باستانشناسی ایران، تهران. عادلی، جلال، (1385-86)، گزارش کاوش پامنار خرمآباد، ، سازمان میراث فرهنگی استان لرستان. لرزاده، زهرا، (1387)، باستان شناسی پهنه فرهنگی: مورد مطالعاتی پهنه فرهنگی توس در دوران اسلامی(قرن دوم تا سیزدهم هجری قمری)، پایان نامه منتشر نشده کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشگاه تهران. مستوفی قزوینی، حمدالله، (1362) الف)، نزههالقلوب، به سعی و اهتمام گای لیسترنج، تهران: دنیای کتاب. مستوفی قزوینی، حمدالله، (1362) ب)، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر. مقدسی، ابوعبدالله محمدبن احمد، (1361)، احسنالتقاسیم فی معرفهالاقالیم، ترجمه علینقی منزوی، بخش دوم، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران. میرخواند، محمدبن خاوندشاهبن محمود، (1357)، روضهالصفای ناصری، تهران: اساطیر، جلد 10. مینورسکی، ولادیمیر فئودورویچ، (1372)، تعلیقات بر حدودالعالم من المشرق الی المغرب، ترجمه میرحسین شاه، با مقدمه و. بارتولد، تصحیح مریم میراحمدی و غلامرضا ورهرام، تهران: دانشگاه الزهرا. نوایی، عبدالحسین، (1341)، اسناد و مکاتبات تاریخی ایران از تیمور تا شاه اسماعیل، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. یاقوت حموی، شهابالدین ابوعبدالله یاقوت ابن عبدالله، (1362)، برگزیده مشترک یاقوت حموی، ترجمه محمدپروین گنابادی، تهران: امیرکبیر. یاقوت حموی، شهابالدین ابوعبدالله یاقوت ابن عبدالله، (1383)، معجمالبلدان، ترجمه دکتر علینقی منزوی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، جلد 2. یزدانی، ملیکا، احمدی، حسین، امامی، سید محمد امین، عبداالله خان گرجی، مهناز، (1394)، "گاهنگاری سفال مینایی بر اساس نمونههای کتیبهدار"، هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره 20، شماره 3: 56-45.
Abdoli Fard, F. 2002. The chapar khanahs and chapar roads in Iran, Hirmand. Tehran] in Persian[ .
Adeli , J. 2007.The unpublished archaeological reports of Pa-Menar, Publications of Cultural Heritage Organisation of Lorestan] in Persian[ .
Blair, S. 1992. The monumental inscriptions from early Islamic Iran and Transoxiana, New York: Brill-Leiden.
Bondari Esfahani, G. 1977. History of the Seljuk dynasty, translated by Mohammad Hossein Jalili, Tehran: Bonyad-e Farhang-e Iran publications ] in Persian[ .
Dalvand, H. 2009. Tarikh va memari-e dezh-e Shapurkhast (Ghale Falak-Ol-Aflak), Tehran: The research institute of Cultural Heritage, Handicraft and Tourism Organisation] in Persian[.
Eslami nasab, M. Afkhami,B. Shiran, H.S. Rezaloo. R. 2018. “Location of the Ancient City of Shapurkhast Based on the Archaeological Evidences and the Written Historical Resources”, Pazhohesh-ha- ye bastanshenasi Iran, Volume 8, Issue 18, autumn 2018, Pages 103-122, DOI: 10.22084/NBSH.2017.13117.1578 ] in Persian[ .
Ghasemi, S. 2003. History of Khorramabad, Khorramabad: Aflak] in Persian[ .
Hamza al-Isfahani, H. 1988. History of Prophets and Kings/Taʾrīk̲h̲ sinī mulūk al-arḍ wa ’l-anbiyā, translated by Ja’far Shoar, Tehran: Amirkabir publications ] in Persian[ .
Herzfeld, E.1929.‘‘Bericht über archäologische beobachtungen im südlichen Kurdistan und in Luristan“, AMI, vol. 1, 65-75.
Ibn al-Athir, 1972. al-Kāmil fit-Tārīkh, translated by Ali Hashemi Haeri, Vol. 15, Tehran: Elmi publications] in Persian[ .
Ibn al-Balkhi, 1984. Fars-Nama, edited by Guy Le Strange and Reynold Alleyne Nicholson, Tehran: Donyay-e Ketab publications ] in Persian[ .
Ibn al-Faqih al-Hamadani, A. 1970. Al-boldan, translated by H. Masood, Tehran: Bonyad-e Farhang-e Iran publications ] in Persian[ .
Ibn Hawqal, A. 1966. Surat al-‘Ard, translated by Ja’far Shoar, Tehran: Bonyad-e Farhang-e Iran publications ] in Persian[ .
Ibn Khaldun, 2004. Al-Ibar tarikh-e Ibn-al-Khaldun, translated by Abdol Mohammad Ayati, Vol. 3, Tehran: publications of Studies and Cultural Research Foundation ] in Persian[ .
Istakhri, A. 1994. Masalik al-mamalik, translated by Mohamad-Ibne Abdollah, Tehran: Endowed Foundations for Dr. Mahmoud Afshar Yazdi ] in Persian[ .
Izadpanah, H. 1997. Asar-e Bastani Va Tarikhi-e Lorestan, Vol. 1 & 2, Tehran: publications of Anjoman-e Asar va Mafakher-e Farhangi ] in Persian[ .
Javadi, M. and Norouz Borazjani, V. 2000. Preliminary identification of the hills and introduction of the caves of the Khorram Abad valley, Vol. 1 & 2, unpublished reports of documents center of cultural heritage organisation of Lorestan] in Persian[ .
Juvayni, A. 2008. Tarikh-i Jahangushay, edited by Mohammad ibn Abdolvahab Ghazvini, Tehran: Hermes publications ] in Persian[ .
Karimi, F, Kiani.M. 1985. The Art of Pottery of the Islamic Period of Iran, Ministry of Culture and Higher Education, Archaeological Center of Iran, Tehran. ] in Persian[ .
Khodgoo, S. 1999. Atabakan Lor Kuchak (Social and political history of Lorestan and Ilam in the era of Atabakan Lor Kuchak), Khorramabad: Aflak ] in Persian[ .
Khwandimir, Ghayath-aldin ibn Hammam- al-Din Husayni. 1954. Taʾrīk̲h̲ Habib al-seir fi akhbare- Afrade – Bashar, without a place: Khayyam, vol. 3] in Persian[ .
Lorzadeh, Z. 2008. Archeology of landescape: Case Study; Cultural landescape of Tous n the Islamic Era (2nd to 13th Century AH), Unpublished Master's Thesis in Archeology, University of Tehran] in Persian[ .
Minorsky, V. 1993. Ḥudūd al-ʿĀlam, translated by Mirhossein Shah, edited by Maryam Mirahmadi and Gholamreza Varharam, Tehran: Alzahra university publications] in Persian[ .
Mirkhund, Mohammad Ibn Khavandshah Ibn Mahmoud. 1978. Rawzat al-Safa Naseri, Tehran: Asatir, Volume 10] in Persian[ .
Moghaddasi, Abu Abdullah Mohammad Ibn Ahmad. 1982. Ahsan al-Taqasim fi Maarefa al-Aqalim, translated by Alinaghi Monzavi, Part II, Tehran: Iranian Authors and Translators Company ] in Persian[ .
Mojmal al-Tawarikh wa al-Qasas. 1939. Edited by Malek o-Sho'arā Bahār and Mohammad Ramazani, Tehran: Kolale Khavar publications ] in Persian[ .
Moqimizade, Z.2017. Comparative Comparison of City and Urbanism during Sassanid Period in Iran and the Ancient Roman. Journal of History Culture and Art Research 6(1):668. DOI: 10.7596/taksad.v6i1.771.
Mustawfi Qazvini, H. 1983 A. Nozhat al-Gholub, in collaboration with Guy Le Strange, Tehran: Donyay-e ketab publications ] in Persian[ .
Mustawfi Qazvini, H. 1983 B. Tarikh-i guzida, in collaboration with Abdolhossein Navaee, Tehran: Amirkabir publications ] in Persian[ .
Navai, Abdolhossein. 1962. Historical Documents of Iran from Timur to Shah Ismail, Tehran: Book Translation and Publishing Company ] in Persian[ .
Parviz, A. 2001. Pol va tahavol-e an dar ghalamro-e Abu Najm Badr ibn Hasanwayh(the 4th A.H), MA thesis in archaeology, University of Tehran ] in Persian[ .
Pourgholam, M., and Khakbaz, N. 1997. “Sekehaye zarbe Shapurkhast”, Shaghayegh, Vol. 3 and 4: 121-126] in Persian[ .
Qouchani, A. 1994. “Ghalamro-e hokumat-e Abu Najm Badr ibn Hasanwayh be estenad-e sekeha”, Bastanshenasi va tarikh, Vol. 2: 46-65] in Persian[ .
Sharafuddin, A. 1957. Zafar- Nameh, A Detailed General History of Iran in the Timurid Period, edited by Mohammad Abbasi, Tehran: Amirkabir, Vol. 1 ] in Persian[ .
Yaqut al-Hamwi, Sh. 1983. al-Mushtarak, translated by Mohammad Parvin Gonabadi, Tehran: Amirkabir publications] in Persian[ .
Yaqut al-Hamwi, Sh. 2004. Mu'jam al-Buldan, translated by Alinaghi Monzavi, Vol. 2, Tehran: publications of Cultural Heritage Organization] in Persian[ .
Yazdani, M, Ahmadi, H, Emami, S, Abdullah Khan Gorji, M, 2015, " chronology of Enamel pottery based on inscribed specimens", Fine Arts - Visual Arts, Volume 20, Number 3: 45-56 ] in Persian[ .
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,036 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 447 |