تعداد نشریات | 161 |
تعداد شمارهها | 6,486 |
تعداد مقالات | 70,067 |
تعداد مشاهده مقاله | 123,058,147 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 96,289,571 |
کارکرد دینی و سیاسی ایزدبانو اناهیتا در عصر ساسانی براساس نوشته های فارسی میانه | ||
مجله ادیان و عرفان | ||
دوره 53، شماره 1، شهریور 1399، صفحه 9-22 اصل مقاله (301.43 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jrm.2020.302655.630065 | ||
نویسنده | ||
شیماء جعفری دهقی* | ||
استادیار زبانهای باستانی ایران، دانشگاه ولایت، ایرانشهر | ||
چکیده | ||
پژوهشهای بسیاری دربارۀ ایزدبانو اناهیتا انجام شده که بیشتر آنها بر اساس یافتههای باستانشناختی است و کمتر پژوهشی به تجلّی این ایزدبانو در نوشتههای فارسی میانه پرداخته است. هدف از این پژوهش، بررسی نقش و جایگاه اناهیتا در دین و شهریاری دورۀ ساسانی بر اساس نوشتههای فارسی میانه است. در این پژوهش، با روش توصیفی - تحلیلی، شواهد موجود دربارۀ اناهیتا در آثار فارسی میانه بررسی شد. یافتهها نشان داد که اناهیتا، بهعنوانِ تجسم آسمانی و زمینی آب در جهانبینی زردشتی از ایزدان برتر و بسیار مهم بوده و در نوشتههای فارسی ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﻨﺪﻫﺶ و دﻳﻨﻜﺮد، اﻓﺰونﺑﺮ ﺗﻮﺻﻴﻒ زﻳﺒﺎﻳﻲ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪی او، بر ﻧﻘﺶ او در ﺷﻜﻞﮔﻴﺮی روﻳﺪادﻫﺎی ﻣﻬﻢ اﺳﺎﻃﻴﺮی ﻫﻤﭽﻮن زﻧﺪﮔﻲ زردشت و تولد ﻣﻨﺠﻲﻫﺎی ﺟﻬﺎن (اوﺷﻴﺪر، اوﺷﻴﺪرﻣﺎه و ﺳﻮﺷﻴﺎﻧﺲ) تأکید شده است. در کتیبهها نیز نقش اناهیتا در امور سیاسی دورۀ ساسانی همچون گزینش کرتیر بهعنوانِ نگهبان و موبد ستایشگاههای اناهیتا بارز است. | ||
کلیدواژهها | ||
اَناهیتا؛ اَردویسور؛ بندهش؛ دینکرد؛ فارسی میانه؛ کتیبه | ||
مراجع | ||
[1]. اسماعیلپور، ابوالقاسم و گلشن اسماعیلپور. (1393). «نقش خدایان ایلامی در شکلگیری تثلیث ایزدی هرمزد- میترا- اناهیتا»، جستارهای ادبی، تهران: شمارۀ 186، پاییز، صص 17- 28. [2]. اکبرزاده، داریوش. (1385). سنگنبشتههای کرتیر موبدان موبد، تهران: پازینه. [3]. آموزگار، ژاله. (1395). تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت. [4]. آموزگار، ژاله و احمد تفضلی. (1384). اسطورۀ زندگی زردشت، تهران، چشمه. [5]. بندهش، (1395). گزارنده مهرداد بهار، تهران: توس. [6]. بویس، مری. (1375). تاریخ کیش زرتشت، جلد دوم: هخامنشیان، ترجمۀ همایون صنعتیزاده، تهران: توس. [7]. تفضلی، احمد. (1397). تصحیح و ترجمۀ سُوتکرنَسک و وَرشت مانسَرنَسک از دینکرد 9، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی. [8]. ــــــــــــــ (1393). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، تهران: سخن. [9]. ــــــــــــــ (1384). «کرتیر و سیاست اتحاد دین و دولت در دورۀ ساسانی»، بدعتگرایی و زندقه در ایران عهد ساسانی، به کوشش ملیحه کرباسیان و محمد کریمی زنجانی اصل، تهران: اختران، صص 31-46. [10]. جم، پدرام. (1398). «آیا ساسانیان روحانی تبار بودند؟»، پژوهشهای علوم تاریخی، تهران: دورۀ 11، شمارۀ 2، پاییز و زمستان، صص 43-62. [11]. دینکرد هفتم. (1389). ترجمۀ محمدتقی راشدمحصل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. [12]. رجبی، پرویز. (1350). «کرتیر و سنگنبشتۀ او در کعبۀ زردشت»، مجله بررسیهای تاریخی، سال ششم، شمارۀ ویژه، مهرماه، صص 1-68. [13]. روایت پهلوی، (1390). گزارنده مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. [14]. شاپورشهبازی، علیرضا. (1357). شرح مصور نقش رستم فارس، شیراز: بنداد. [15]. شامون، ماری لوییز. (1381)، «آناهید کیش و پراکنش او»، ترجمۀ مریم اردستانی، نامه انجمن، تهران: شمارۀ 6، تابستان، صص 132-139. [16]. عریان، سعید. (1392). راهنمای کتیبههای ایرانی میانه (پهلوی- پارتی)، تهران: نشر علمی. [17]. فرای، ریچارد نلسون. (1373). میراث باستانی ایران، ترجمۀ مسعود رجبنیا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. [18]. کریستنسن، آرتور. (1395). ایران در زمان ساسانیان، ویراستۀ حسن رضایی باغبیدی، تهران: صدای معاصر. [19]. کومون، فرانتز. (1389). «آناهیتا ایزدبانوی آیین مزدیسنا»، ترجمۀ عبدالبشیر محمد فومشی، چیستا، تهران: سال 2.(28)، شمارۀ 276، آبان، صص 5-7. [20]. گیرشمن، رمان. (1370). هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی، ترجمۀ بهرام فرهوشی، تهران: علمی و فرهنگی. [21]. گویری، سوزان، (1393). آناهیتا در اسطورههای ایرانی، تهران: ققنوس. [22]. مزداپور، کتایون. (1378). بررسی دستنویس م.او.29: داستان گرشاسب، تهمورس، جمشید، گِلشاه و متنهای دیگر، تهران: آگاه. [23]. ﻣﻘﺪم، ﻣﺤﻤﺪ. (1388). ﺟﺴﺘﺎری درﺑﺎرۀ ﻧﺎﻫﻴﺪ و ﻣﻬﺮ، ﭼﺎپ ﺳﻮم، ﺗﻬﺮان: ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ. [24]. مولایی، چنگیز. (1392). آبانیشت: (سرود اوستایی در ستایش اردویسوراناهید)، تهران: مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی. میرفخرایی ← روایت پهلوی [25]. هرتسفلد، ارنست. (1381). ایران در شرق باستان، ترجمۀ همایون صنعتی زاده، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. [26]. هرمان، جورحینا. (1373). تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان، ترجمۀ مهرداد وحدتی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی. [27]. Bartholomae, Ch., (1961). Altiranisches Wörterbuch, Walter de Gruyter, Berlin [28]. Benveniste, E., (1929). The Persian Religion According to the Chief Greek Texts, Paris: P. Geuthner [29]. Boyce, M., (2011). “Anāhīd”, Encyclopedia Iranica, Vol. I, Fasc. 9, pp. 1003-1011 [30]. ---------- (1982). A History of Zoroastrianism, vol. II, Under the Achaemenians, Brill, Leiden/ Köln [31]. Chaumont, M.L, (1985). “Anāhīd”, (III. The Cult and its Diffusion), Encyclopedia Iranica, vol. 1, London, Boston and Henley [32]. Christensen, A., (1928). Etudes sur le Zoroastrisme de la Perse antique, Kobenhavn, A. F.Host [33]. Cumont, F, (1908). Anāhitā, Encyclopedia of Religion and Ethics, vol. 1, ed. by J. Hastings, New York [34]. De Jong, A., (1997). Traditions of the Magi: Zoroastrianism in Greek and Latin Literature, Leiden: Brill [35]. Geiger, W., (1882). Ostiranische Kultur im Alterum, Erlangen: Deichert [36]. Gignoux, Ph., (1991). Les Quatre Inscriptions du Mage Kirdīr (Textes et Concordances), L’Association pour L’avancement des Etudes Iraniennes, Paris [37]. ---------- (1972). Glossaire des Inscriptions Pehlevies et Parthes, Corpus Inscriptionum Iranicarum, London [38]. ---------- (1968). “L’inscription de Kartir a Sar Mašhad”, Journal Asiatique 256, pp.387-418 [39]. Gnoli, G., (1974). “Politique religieuse et conception de la royaute sous les Achemenides,” Acta Iranica 2, Leiden: Brill, pp. 117-90 [40]. Gray, L.H., (1929). The Foundation of the Iranian Religion, Bombay: K.R. Cama Oriental Institute [41]. Grenet, F, (1990). “Observations sur les titres de Kirdīr”, Studia Iranica 19, pp. 87-94 [42]. Herzfeld, E, (1924). Paikuli, Berlin [43]. Hintze, A, (2009). “Avestan Literature”, in Ronald E. Emmerick and Maria Mauch, eds., The Literature of Pre-Islamic Iran, London: I. B. Tauris, pp. 1-71 [44]. Humbach, H and Skjaervo, P.O, (1978-1983). The Sassanian Inscription of Paikuli, 3vols, Wiesbaden [45]. Kellens, J., (2002-03). “Le probleme avec Anāhitā,” Orientalia Suecana 51-2, pp. 317-26 [46]. Kent, R.G, (1950). Old Persian, Grammar, Texts, Lexicon, American Oriental Society, New Haven, Connecticut [47]. Lommel, H., (1954). “Anahita-Sarasvati,” Asiatica: Festschrift fur Friedrich Weller Zum 65, Leipzig: Harrassowitz, pp. 405-13 [48]. Malandra, W., (2013). “Anāhitā: What’s in a Name?” in Jamsheed K. Choksy and Jennifer Dubeansky, eds., Gifts to a Magus: Indo-Iranian Studies Honoring Firoze Kotwal, New York: Peter Lang, pp. 104-111 [49]. ----------, (1983). An Introduction to Ancient Iranian Religion, Minneapolis: University of Minnesota Press [50]. Nöldeke, Th. (1887). Aufsätze zur persischen Geschichte, Leipzig, Weigel [51]. Nyberg, H. S., (1938). Die Religionen des alten Iran, Leipzig: J. C. Hinrichs [52]. Pakzad, F, (2005). Bundahišn Zoroastrische Kosmogonie und Kosmologie, Band I, Kritische Edition, Tehran [53]. Panaino, A., (2000). “The Mesopotamian Heritage of Achaemenian Kingship,” in Sanno Aro and R. M. Whiting, eds., The Heirs of Assyria: Proceedings of the Opening Symposium of the Assyrian and Babylonian Heritage Project, Helsinki: The Neo-Assyrian Text Corpus Project, pp.35-49 [54]. Skjaervo, P.O, (1983). The Sassanian Inscription of Paikuli, Part 3.1 (Restored Text and Translation), Munich, Germany [55]. Widengren, G., (1965). Die Religionen Irans, Stuttgart: Kohlhammer [56]. Williams, A. (1990). The Pahlavi Rivāyat Accompanying the Dādēstān ī Dēnīg, Transliteration, Transcription and Glossary, Copenhagen | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 570 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 587 |