تعداد نشریات | 161 |
تعداد شمارهها | 6,532 |
تعداد مقالات | 70,501 |
تعداد مشاهده مقاله | 124,113,364 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,217,257 |
نگرش گروه های مختلف اجتماعی به بیماری های طاعون و وبا در ایران عصر صفوی بر اساس منابع مکتوب | ||
پژوهشهای علوم تاریخی | ||
دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 22، شهریور 1399، صفحه 21-42 اصل مقاله (410.68 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jhss.2020.301458.473237 | ||
نویسندگان | ||
پنگ جین* 1؛ محمدحسن رازنهان2 | ||
1دانشجوی دکترای تاریخ ایران اسلامی دانشگاه تهران | ||
2دانشیار گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی | ||
چکیده | ||
شیوع و گسترش بیماریهای عفونی و واگیردار در سرزمین ایران همواره یکی از عوامل اصلی کاهش جمعیت و موجب صدمات فراوان انسانی، اقتصادی و اجتماعی در طول تاریخ بوده است. اگرچه اطلاعات زیادی از شیوع این بیماریها در دورۀ پیش از اسلام در متون مشاهده نمیشود اما منابع دورۀ اسلامی گزارشهای بسیار متعدد و مفصلی در باب شیوع امراض عفونی و بهویژه بیماریهای وبا و طاعون و تلفات ناشی از آنها را در اختیار پژوهشگران قرار دادهاند. در دورۀ صفوی بهرغم ایجاد یک حکومت متمرکز و پیشرفتهای بهداشتی و رشد دانش پزشکی و احداث بیمارستانها بیماریهای عفونی کماکان بسیار شایع بوده و تلفات بسیاری برجا میگذاشتهاند. تا آنجا که در این دوره کتب تخصصی در مورد بیماریهای عفونی و بهویژه بیماری طاعون نگاشته شده است. مقالۀ حاضر در تلاش است تا با بررسی تاریخی موارد شیوع بیماریهای عفونی در دورۀ صفوی به دیدگاه چهار گروه علما، مورخین، جهانگردان و سفرنامهنویسان و پزشکان در مورد این بیماری و علت شیوع و بروز آن پرداخته و همچنین درمانهای ارائهشده از سوی پزشکان ایرانی و طب سنتی ایرانی را در درمان این بیماریها موردبررسی قرار دهد. با بررسی متون تاریخی دورۀ صفوی مشخص میشود که اگرچه عامل مشیت و تقدیر الهی از دیدگاه اکثر مورخین و روحانیون این دوره اصلیترین عامل بروز این بیماریها شناخته میشود بااینحال ازنظر پزشکان و تعداد اندکی از مورخین ایرانی عوامل طبیعی نظیر آبهای آلوده و آبوهوای نامساعد اصلیترین عوامل بروز بیماریهای عفونی شناخته میشوند؛ بنابراین نظامهای معرفتی و جهانبینی اقشار مختلف اجتماعی نقشی مهم در باورهای این گروهها نسبت به درمان بیماری عفونی و واگیردار داشته است. | ||
کلیدواژهها | ||
بیماریهای عفونی؛ طاعون؛ وبا؛ دورۀ صفویه؛ گروههای اجتماعی | ||
مراجع | ||
آقارضایی، سعید؛ رضایی، شیوا، پزشکی عصر صفویه با تکیه بر سفرنامههای غربی، مجلۀ تاریخ نو، شمارۀ 19، 1396 ابونصر هروى، قاسم بن یوسف، ارشاد الزراعه، به تصحیح محمد مشیری، تهران، امیرکبیر، 1356. اسکندر منشی، تاریخ عالم آرای عباسی، تهران، دارالطباعه آقا سید مرتضی، 1314 ه.ق. اعتمادالسلطنه، محمدحسن بن علی، تاریخ منتظم ناصری، به تصحیح محمداسماعیل رضوانی، تهران، دنیای کتاب، 1363. افوشتهای، محمود بن هدایتالله، نقاوه الآثار فی ذکر الأخیار در تاریخ صفویه، به تصحیح احسان اشراقی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1373. الگود، سیریل، طب در دورۀ صفویه، ترجمۀ محسن جاویدان، تهران، دانشگاه تهران، 1357. اولئاریوس، آدام، سفرنامۀ اولئاریوس، ترجمۀ احمد بهپور، تهران، سازمان انتشاراتی و فرهنگی ابتکار، 1357. بدلیسى، شرفالدین بن شمسالدین، شرفنامه، تاریخ مفصل کردستان، به تصحیح ولادیمیر ولیامینوف، تهران، اساطیر، 1357. بهاء الدوله، بهاء الدین بن میر قوام الدین، خلاصه التجارب، تهران، دانشگاه علوم پزشکی ایران، 1382. پرغو، محمدعلی؛ علیپور سیلاب، جواد، طاعون در ایران عصر صفوی، مجلۀ تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال هفتم، شمارۀ 1، 1396. تاورنیه، ژان باپتیست، سفرنامۀ تاورنیه، تهران، نیلوفر، 1383. جعفریان، رسول، صفویه در عرصۀ فرهنگ و تمدن، قم، پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه، 1379. جلادت، امیرمحمد؛ مصطفوی، احسان، تشخیص، درمان و گزارش همهگیریهای طاعون در دوران تمدن اسلامی، مجلۀ طب سنتی اسلام و ایران، سال هشتم، شمارۀ 1، 1396. جمعی از نویسندگان، گنجینۀ بهارستان، تهران، کتابخانۀ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1386. حسینی خاتونآبادی، عبدالحسین، وقایع السنین و الاعوام، به تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1352. حسینی، خورشاه بن قباد، تاریخ ایلچی نظام شاه، به تصحیح محمدرضا نصیری و کویچی هانه دا، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1379. حکیم مؤمن، سید محمدمؤمن بن محمدزمان، تحفه المومنین، به کوشش موسسۀ احیای طب طبیعی، قم، نور وحی، 1390. خضری، علی؛ کجباف، علیاکبر، نگرشی بر آسیبهای اقتصادی ایران عصر صفوی، پژوهشهای تاریخی، شمارۀ 17، 1392. خلف تبریزی، محمدحسین، برهان قاطع، تهران، نیما، 1380. دالس، مایکل والترز، طاعون و افول تمدن اسلامی، ترجمۀ قربان بهزادیان نژاد، تهران، پژوهشکدۀ تاریخ اسلام، 1395. دورلند، ویلیام الگزندر نیومن،، فرهنگ پزشکی دورلند، ترجمۀ علیرضا منجمی، تهران، بابازاده، 1383. روملو، حسن بیگ، احسن التواریخ، به تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، اساطیر، 1384. زارع، فرزانه؛ مساوات؛ سید حمدالله؛ عطارزاده؛ فاطمه؛ جلادت، امیرمحمد،طاعون در طب سنتی ایران و طب نوین، مجلۀ تاریخ پزشکی، دورۀ نهم، شمارۀ 32، 1396. سروری، محمدقاسم بن حاجیمحمد، مجمع الفرس. به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، علمی، 1338. شاردن، ژان، سفرنامۀ شاردن، ترجمۀ اقبال یغمایی، تهران، انتشارات توس، 1372. شاملو، ولیقلی بن داودقلی، قصص الخاقانی، به تصحیح حسن سادات ناصری، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1375. شاه ارزانى، میرمحمداکبر بن محمد، مفرح القلوب یا شرح قانونچۀ چغمینی، لاهور، إسلامیه، بیتا. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، طب اکبری، قم، موسسه احیاء طب طبیعی،1387 شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المومنین، به تصحیح احمد عبدمنافی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1377. شیرازی، محمد بن محمدعبدالله، تحفهخانی، تهران، دانشگاه علوم پزشکی ایران، 1388. صالحیان، پروین؛ علیزاده مقدم، بدرالسادات، گونه شناسی بیماری های دورۀ صفوی، مجلۀ تاریخ اندیش، سال اول، شمارۀ 1، 1397. صفت گل، منصور، ساختار نهاد و اندیشه های دینی در ایران عصر صفوی، تهران، رسا، 1389. عمادالدین شیرازى، محمود بن مسعود، رسالۀ افیونیه، به تحقیق و تصحیح رسول صادقپور و وجیهه امیدپناهی، تهران، المعی، 1388. فاضل بسطامی، نوروزعلی بن محمدباقر، تحفه الرضویه، بیجا، کارخانه میرزا علی اکبر، 1288 ه.ق. فلور، ویلم، بیمارستانهای ایران در زمان صفویه و قاجار، به ترجمۀ ایرج نبیپور، بوشهر، دانشکدۀ علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی بوشهر، 1393. فیض کاشانی، ملامحسن، المحجه البیضا فی احیاء الاحیاء، ترجمۀ محمدصادق عارف، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1381. فیگروآ، گارسیا دو سیلوا، سفرنامۀ دن گارسیا دسیلوا فیگوئروآ، ترجمۀ غلامرضا سمیعی، تهران، نشرنو، 1363. قزوینی، عبدالکریم، شرح وترجمۀ حفظ الصحه شیخ الرئیس، تهران، دانشگاه علوم پزشکی ایران، 1387. کارری، جوانی فرانچسکو جملی، سفرنامۀ کارری، ترجمۀ عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، تهران، انتشارات فرانکلین، 1348. کبیری، خاطره و همکاران، مروری بر روشهای تشخیص آزمایشگاهی یرسیناپستیس، مجله دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی، دورۀ 6 شمارۀ 4، 999-983، 1393. گلستانه، سیدمحمد علاءالدین، منهج الیقین، به تصحیح سیدمجتبی صحفی و علی صدراییخویی، قم، انتشارات دارالحدیث، 1387. لولویی، کیوان؛ احمدی، شیرین، وضعیت پزشکی و بیمارستان های ایران در عصر صفویه، مجلۀ سخن تاریخ، شمارۀ 17، 1391. مجدالدین محمد الحسینی، زینت المجالس، تهران، کتابخانۀ سنایی، 1362. مجلسی، محمدباقر، آداب معاشرت، ترجمۀ محمدباقر کمرهای، جلد شانزدهم بحارالانوار، به تصحیح محمد بهشتی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1364. ـــــــــــــــــــ، آسمان و جهان، ترجمۀ محمدباقر کمرهای جلد چهاردهم بحار الانوار، به تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1351. ـــــــــــــــــــ، بیست و پنج رسالۀ فارسی، تحقیق مهدی رجائی؛ زیرنظر محمود مرعشی، قم، کتابخانۀ عمومی آیه الله العظمی مرعشینجفی، 1370. ـــــــــــــــــــ، حلیه المتقین، قم، انتشارات نسیم حیات، 1382. مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحبقرانى مشهور به شرح فقیه، قم، اسماعیلیان، 1414 ه.ق. مرعشی، میرتیمور، تاریخ خاندان مرعشی مازندران، به تصحیح منوچهر ستوده، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1356. مستوفی، محمدمحسن بن محمدکریم، زبده التواریخ، به کوشش بهروز گودرزی، تهران، بنیاد موقوفات دکتر افشار، 1375. منشی قزوینی، بوداق، جواهر الاخبار، به تصحیح محسن بهرامنژاد، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1378. منشی قمی، احمد بن حسین، خلاصه التواریخ، به تصحیح احسان اشراقی، تهران، موسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1383. موسوی جزائری شوشتری، سید نعمتاالله، مسکن الشجون فی حکم الفرار من الوبـاءوالطاعون، شمارۀ مدرک: 4247-10، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی. نصریرودسری، سهیل و همکاران، تشخیص و درمان وبا از منظر حکمای طب ایرانی، مجلۀ طب سنتی اسلام و ایران، سال نهم، شمارۀ اول، 1397. نصیری، محمدابراهیم بن زینالعابدین، دستور شهریاران (وقایع سالهای 1105 تا 1110 هـ. ق پادشاهی شاهسلطان حسین صفوی)، به تصحیح محمدنادر نصیریمقدم، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1373. واله اصفهانی، محمدیوسف، خلد برین (ایران در روزگار صفویان)، به تصحیح هاشم محدث، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1372. وحید قزوینی، محمدطاهر بن حسین، تاریخ جهان آرای عباسی، به تصحیح سعید میرمحمدصادق، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383. یوسفى هروى، یوسف بن محمد، طب یوسفی یا جامع الفوائد، تهران، دانشگاه علوم پزشکی ایران، 1382. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 825 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 648 |