تعداد نشریات | 161 |
تعداد شمارهها | 6,572 |
تعداد مقالات | 71,021 |
تعداد مشاهده مقاله | 125,498,055 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 98,759,882 |
تحلیل اجتماعی-شناختی گفتمان نقایض جریر و اخطل بر اساس الگوی وندایک | ||
ادب عربی | ||
مقاله 7، دوره 12، شماره 2، تیر 1399، صفحه 109-132 اصل مقاله (1.07 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jalit.2019.275833.612031 | ||
نویسندگان | ||
حسن اعظمی خویرد* 1؛ عبدالباسط عرب یوسفآبادی2 | ||
1استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران | ||
2استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه زابل | ||
چکیده | ||
گفتمان متون ادبی از منظرهای مختلفی قابل بررسی است و سطوح گوناگون آن در ابعاد کلان و خُرد مورد ارزیابی قرار میگیرد. تحلیل گفتمان امکان دستیابی به برداشتی عمیق از متن را فراهم میآورد. این شاخه از تحلیل میتواند جایگاه ویژهای در برجستهسازی و حاشیهرانیهای گفتمان شاعران داشته باشد و تعاملات زبانی آنها را با ساختارهای ایدئولوژیک کشف نماید. ازجمله پدیدههای ادبی زبان عربی که بر پایة برجستهسازی و حاشیهرانی بنا شدهاست، نقایض جریر و اخطل است. این دو شاعر در بیشتر نقایضشان با استفاده از ابزارهای گفتمانی خاص، در پی برجستهسازی هویت خود و حاشیهرانی هویت رقیب هستند. در پژوهش حاضر تلاش بر آن است تا با تکیهبر روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به مربع ایدئولوژیک وندایک، سطوح گفتمانی نقیضة «اِنعَقْ بِضَأنِکَ یا جَریرُ» از اخطل و «قَبَحَ الإِلَهُ وُجوهَ تَغْلِبَ» از جریر بررسی شود. وندایک در الگوی پیشنهادیاش به مطالعة استراتژیهای متن و گفتار میپردازد و رابطة آنها را با بافتار اجتماعی و سیاسی مورد مطالعه قرار میدهد. برداشت نهایی نشان میدهد که برجستهسازی نکات منفیِ دیگری در هر دو نقیضه از بسامد بسیار بالایی (66% اخطل و 71% جریر) برخوردار است، با این تفاوت که جریر به نسبت اخطل در استفاده از سطوح گفتمانی معنی، ساختهای صوری، دستور زبان و صورتهای گفتمان، موفقتر عمل کرده است. | ||
کلیدواژهها | ||
تحلیل گفتمان انتقادی؛ وندایک؛ برجستهسازی؛ حاشیهرانی؛ نقایض؛ اخطل؛ جریر | ||
مراجع | ||
آقاگلزاده، فردوس (1385)، تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. ــــــــــــــ (1386)، «تحلیل گفتمان انتقادی و ادبیات»، دانشگاه گیلان: ادبپژوهی، دورة 1، ش 1، صص 17-27. ابن خلکان، أحمد بن محمد (1998)، وفیات الأعیان وأنباء أبناء الزمان، تحقیق: الطویل، یوسف علی، بیروت: دار الکتب العلمیة، ط 2. ابن سلّام، محمد (1982)، طبقات فحول الشعراء، شرح: شاکر، محمود محمد، القاهرة: المدنی. ابن قتیبة، محمد بن مسلم (1966)، الشعر والشعراء، تحقیق أحمد شاکر، القاهرة: دار المعارف. أبوالمکارم، علی (1428)، الجملة الإسمیة، القاهرة: دار المعارف. الأخطل (1994)، دیوان، تحقیق: ناصرالدین، مهدی محمد، بیروت: دار الکتب العلمیة، ط 2. أزابیط، بنعیسی (1996)، «المعنی المضمر فی الخطاب اللغوی العربی: البنیة والقیمة التنجیزیة»، مکناس: جامعة مولای إسماعیل، أطروحة دکتوراه. اسکندر، عبدالواحد زیارة (2008)، «نقائض جریر والفرزدق فی ضوء منهج الأسلوبیة المقارنة»، بغداد: مجلة جامعة ذی قار، السنة 4، العدد 1، صص 1-11. الأصفهانی، أبوالفرج (1994)، الأغانی، بیروت: دار الفکر، ط 2. البغدادی، عبدالقادر (1967)، خزانة الأدب ولبّ لباب لسان العرب، تحقیق: عبدالسّلام محمد هارون، القاهرة: دار الکتاب العربی، ط 2. بنعیش، عبدالعزیز (2004)، التواصل بین القصد والاستقصاد: مقاربة تداولیة لفاعلیتی التدلیل والتأویل، أطروحة دکتوراه، فاس: جامعة سیدی محمد بن عبدالله. تجور، فاطمة (2013)، «أدب الطبائع فی نقائض جریر والأخطل»، جامعة دمشق: الآداب والعلوم الإنسانیة، السنة 4، العدد 1 و 2، صص 79-113. التفتازانی، سعدالدین (1991)، شرح التلخیص، مصر: عیسی البابی الحلبی، ط 2. جابر، سامیة (1983)، الاتصال الجماهیری والمجتمع الحدیث، الإسکندریة: دار المعرفة الجامعیة. جرفی، محمد، محمدیان، عباد (۱۳۹۳)، «بررسی سورة عبس از دیدگاه سبکشناسی گفتمانی میشل فوکو»، دانشگاه اراک: پژوهشهای ادبی-قرآنی، دورة 2، ش 2، صص 9-26. جریر بن عطیة (1986)، دیوان، بیروت: دار بیروت. الجزر، هنی محمد (2014)، «القضیة الحملیة الأرسطیة وموقف المنطق الرمزی منها: فریجة نموذجاً»، جامعة دمشق: العلوم الإنسانیة، السنة 30، العدد 4، صص 421-461. الحسن، فینوس؛ الکردی، سعد (2014)، «بعض الظواهر اللغویة والنحویة فی شعر الأخطل التغلبی»، حمص: مجلة جامعة البعث، المجلد 36، العدد 2، صص 155-172. الحسین، قصی (1997)، تاریخ الأدب العربی: العصر الأموی، الإسکندریة: الهلال، ط 2. الحوفی، أحمد محمد (1960)، أدب السیاسة فی العصر الأموی، الفجالة: نهضة مصر. حیدا، سمیرة (2015)، «أسلوب الاستغراق والشمول: مغنی اللبیب نموذجاً»، جامعة مستغانم: حولیات التراث، السنة 9، العدد 15، صص 61-72. الدهان، محمد سامی (1982)، الهجاء، القاهرة: دار المعارف، ط 3. الراجحی، عبدة (1977)، اللغة وعلوم المجتمع، بیروت: دار النهضة العربیة. راستگو، کبری، فرضیشوب، فرشته (1396)، «بررسی هممعنایی در گفتمان قرآنی برپایة نظریة تحلیل مؤلفهای»، دانشگاه علامه طباطبایی: پژوهشهای ترجمه در زبان و ادبیات عربی، دورة 7، ش 16، صص 34-11. زکی، أحمد کمال (1971)، الحیاة الأدبیة فی البصرة إلى نهایة القرن الثانی الهجری، دمشق: دارالفکر، ط 2. سلطانی، علی اصغر (1384)، «تحلیل گفتمان به مثابة نظریه و روش»، دانشگاه باقر العلوم: علوم سیاسی، دورة 7، ش 28، صص 153-180. السیوطی، جلالالدین (2011)، شرح عقود الجمان فی علم المعانی والبیان، تحقیق: الحمدانی، إبراهیم و الحبّار، لقمان، بیروت: دارالکتب العلمیة. شامة، مکلی (2009)، «الحجاج فی شعر النقائض: دراسة تداولیة»، جامعة تیزی وزو: رسالة الماجستیر. الشایب، أحمد (1952)، تاریخ النقائض فی الشعر العربی، القاهرة: مکتبه النهضة المصریة. الشایب، أحمد (1954)، تاریخ النقائض العربیة، القاهرة: مکتبة النهضة المصریة، ط 2. صیادانی، علی والآخرون (2016)، «السیاق وأثره فی تنوّع المفردات عند شعراء النقائض»، جامعة ورقلة: مقالید، السنة 4، العدد 10، صص 11-26. ضیف، شوقی (1959)، التطور والتجدید فی الشعر الأموی، القاهرة: دار المعارف. ــــــــــــــ (2002)، تاریخ الأدب العربی: العصر الإسلامی، القاهرة: دار المعارف، ط 6. الطویل، رزق (1986)، أسالیب الاستغراق والشمول: دراسة فی الإعراب والشمول، مکة المکرمة: المکتبة الفصلیة. عباینة، یحیی (2013)، الأسس الفلسفیة لتحلیل الخطاب، جامعة مؤتة: سلسلة العلوم الانسانیة والاجتماعیة، السنة 31، العدد 3، صص 172-200. عبداللطیف، محمد حماسة (1988)، بناء الجملة العربیة، القاهرة: دار غریب، ط 2. عرب یوسفآبادی، عبدالباسط و دیگران (1397)، «بررسی ادبمندیِ استراتژیهای بیان در داستانهای کودکانة شادی فقیه»، لسان مبین، دورة 9، ش 32، صص 79-101. عرب یوسفآبادی، عبدالباسط، میرزاده، طاهره (1395)، «تحلیل گفتمان انتقادی نامة محمد بن عبدالله و منصور عباسی بر اساس الگوی لاکلا و موف»، لسان مبین، دورة 8، ش 26، صص 73-101. عشیر، عبدالسلام (2006)، عندما نتواصل نغیّر: مقاربة تداولیة معرفیة لآلیات التواصل والحجاج، المغرب: إفریقیا الشرق. العلوی، یحیی بن حمزة (1982)، الطراز المتضمن لأسرار البلاغة وعلوم حقائق الإعجاز، بیروت: دارالکتب العلمیة، ط 2. العمری، محمد (2005)، «الدلالة التاریخیة للشعر: ظاهرتا الغزل والنقائض فی القرن الأول الهجری نموذجاً»، دمشق: مجمع اللغة العربیة، العدد 34، الجزء 3، صص 505-528. غازی، سیّد (1976)، الأخطل شاعر بنی أمیّة، القاهرة: دار المعارف، ط 3. فالک، جولیا اس (1372)، زبانشناسی و زبان، ترجمة خسرو غلامعلیزاده، مشهد: آستان قدس، چ 2. فروخ، عمر (1981)، تاریخ الأدب العربی: الأدب القدیم، بیروت: دار العلم للملایین، ط 4. فضیلة، یونسی (2012)، «استراتیجیات الخطاب فی النشید الوطنی: دراسة تداولیة»، جامعة مولود معمری: رسالة الماجستیر. قزیحة، ریاض (1998)، الفکاهة فی الأدب الأندلسی، بیروت: المکتبة العصریة. کادة، لیلی (2014)، «الاستلزام الحواری فی الدرس اللسانی الحدیث: طه عبدالرحمن أنموذجاً»، جامعة مولود معمری: الممارسات اللغویة، العدد 21، صص 169-194. کسایی، علیرضا، رحیمیان، جلال (1391ش)، «بررسی کتاب اندیشة اسلامی 1 از دید تحلیل گفتمان انتقادی»، دانشگاه شیراز: اندیشة دینی، دورة 14، ش 2، صص 131-153. محمد حسین، محمد (1971)، الهجاء والهجّاؤون فی الجاهلیة، ط2، بیروت: دار النهضة العربیة. مزوز، دلیلة (2009)، «المبنی للمجهول بین اختزال البنیة و استرسال المعنى»، جامعة محمد خیضر: مجلة کلیة الآداب والعلوم الإنسانیة والاجتماعیة، السنة 3، العدد 5، صص 163-189. المغیری، عبدالرحمن (1982)، المنتخب فی ذکر قبائل العرب، جدة: دار المدنی، ط 2. مکدونیل، دیان (2001)، مقدمة فی نظریات الخطاب، ترجمة: عزالدین اسماعیل، القاهرة: المکتبة الأکادیمیة. مویک، سی (1993)، المفارقة وصفاتها، ترجمة: لؤلؤة، عبدالواحد، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر. النص، إحسان (1964)، العصبیة القبلیة وأثرها فی الشعر الأموی، بیروت: دار الیقظة العربیة. نظری، علی، ولیئی، یونس (1391)، «التناص فی قصیدة قُل للدیارِ لجریر مع قصیدة خفَّ القَطین للأخطل»، إضاءات نقدیة، السنة 2، العدد 8، صص 163-179. ولیئی، یونس، باستان، خلیل (1391)، «نقائض جریر والأخطل فی میزان النقد الأدبی»، پایاننامة کارشناسی ارشد. یارمحمدی، لطفالله (1381)، «تحلیل گفتمان با استفاده از مؤلفههای جامعهشناختی-معنایی گفتمانمدار با عنایت به تصویرسازی کارگزاران اجتماعی»، نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دورة 8، ش 10، 119-105. یوسف، عبدالکریم محمود (2000)، أسلوب الإستفهام فی القرآن الکریم، دمشق: مطبعة الشام. Bayyurt, Y., & A. Bayraktaroğlu. (2001). The Use of Pronouns and Terms of Address in Turkish in Service Encounters. Pragmatics and Beyond New Series, p 209. Caldas-Coulthard, C. R., & Coulthard, M. (2003). Text and Practices: Readings in Critical Discourse Analysis. London: Routledge. Foucault, M. (1970). The Order of Discourse: An Archaeology of the Human Sciences. London: Tavistock. Gee, J. P. (1999). An Introduction to Discourse Analysis: Theory & Method. London & New York: Routledge. Lyonz, J. (1995). Introduction to Theoretical Linguistics (Vol. I). London: Cambridge University Press. Schiffrin, D., Tannen, D., & Hamilton, H. E. (2001). The Handbook of Discourse Analysis. Blackwell Publisher. Van Dijk, T. A. (2006). Ideology and Discourse Analysis. Journal of Political Ideologies, 11(2), 115-140. ــــــــــــــ (1988). News as Discourse. Hillside, NJ: Erlbaum. ــــــــــــــ (1993). Discourse, Power and Access. London: Routledge. ــــــــــــــ (1998). Approaches to Media Discourse. Oxford: Blackwell. ــــــــــــــ (2000). Ideology and Discourse: a Multidisciplinary Introduction. Barcelona: PamperFabra University press. ــــــــــــــ (2002). Principles of Critical Discourse Analysis: in Critical Discoursc Analysis. London: Routledge. Walker, V. (2011). Codeswitching as a Power and Solidarity Strategy in the Foreign Language Classroom: An Analysis of Language Alternation Strategies Utilized in a Portuguese-English Higher Education Class. Innervate, Vol. 3, 362-363. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 706 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 481 |