هر ساله صنعت دامپروری با زیان های اقتصادی زیادی به علت بروز سقط جنین روبرو می شود. این خسارات به طور عمده ناشی ازکاهش تولد بره و کاهش تولید شیر و عوارض پس از سقط جنین نظیر عفونت های رحمی، تأخیر در آبستنی بعدی، ناباروری و جفت ماندگی است. سقط جنین که از عوامل مهم زیان های اقتصادی در گله های گوسفند به شمار می آید، توسط عوامل مختلف عفونی ایجاد می شود. طیف وسیعی از عوامل عفونی شامل انواع باکتری ها، ویروس ها و انگل ها و عوامل فیزیکی از عوامل سقط جنین هستند (38). توکسوپلاسما، مهمترین علت سقط جنین های عفونی در دام های اهلی می باشد. توکسوپلاسما گوندی یک تک یاخته ی زئونوز داخل سلولی اجباری مهم از شاخه آپی کمپلکسا است که توانایی ایجاد توکسوپلاسموز در همه مهره داران حیوانات خون گرم از جمله پستانداران و پرندگان را در سراسر جهان را دارد. گربه و گربه سانان تنها میزبانان نهایی شناخته شده این انگل هستندکه اُاُسیست های انگل را از راه مدفوع در محیط پخش می کنند (37). توکسوپلاسموزیس سبب جذب جنین، سقط، دنیا آمدن نوزادان ناقص و یا ضعیف در گوسفند و بز می شود و یکی از علل عمده سقط جنین، مرگهای زودرس جنینی، له شدگی ها، تولد نوزاد های نارس و مرده زایی در گوسفند است که در نهایت خسارات اقتصادی چشمگیری را در صنعت گوسفند داری به دنبال خواهد داشت (3،6،11). ضایعات در جنین خیلی اختصاصی نبوده و شامل علائمی مثل ادم عمومی، تجمع مایعات در حفرات است که ممکن است ناشی از مرگ جنین در داخل رحم باشد (9). دلیل سقط در توکسوپلاسموزیس به درستی مشخص نیست، عدم تعادل هورمونی در این بیماری ممکن است باعث سقط شود (9). مطالعات نشان داده اند که میزان شیوع انگل توکسوپلاسما در جنین های سقط شده گوسفندان در دنیا بین 5 تا 24 درصد (1،5،13،19،25،34،36) و همچنین میزان  شیوع این انگل در جنین های سقط شده گوسفندان در ایران 5 تا 16 در صد تعیین شده است (7،16،27،29).  هوای استان خراسان شمالی متنوع ولی در مجموع معتدل کوهستانی است و شرایط بسیار مساعدی برای کشاورزی و دامپروری دارد و با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه این استان، و از آنجایی که گوسفند یکی از مهمترین دام در این منطقه بوده و اصلی ترین منبع تامین گوشت و فراورده های لبنیاتی است که می تواند آلودگی را به انسان منتقل دهد لذا تصمیم به بررسی میزان شیوع توکسوپلاسموزیس در جنین های سقط شده ی گوسفندان این منطقه با روش سرولوژی گرفته شد تا اطلاعات کسب شده کمک به بهداشت ساکنین منطقه و در عین حال پیشگیری از خسارات ناشی از این عفونت در دام کرده باشد.

مواد و روش‌کار

در این مطالعه از نوع مقطعی گذشته نگر بود. از سال های 1394 تا 1396، تعداد 133 جنین سقط شده بالای 120  روزه از گوسفندان شهر های مختلف استان خراسان شمالی (شیروان و فاروج (73نمونه)- بجنوردو مانه و سملقان (38نمونه)- اسفراین (22نمونه)) جمع آوری و سپس از مایع قفسه صدری جنین های سقط شده برای تعیین عیار آنتی بادی IgG ضد توکسوپلاسما نمونه گیری شد. نمونه ها در آزمایشگاه رفرانس بجنورد با روش آزمایش الایزا (ID screen toxoplasmosis kit، ID VET innovative diagnostic، فرانسه) مطابق دستورالعمل کیت از نظر عیار آنتی بادی توکسوپلاسما مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج آزمایش با دستگاه  الایزا ریدر (ELX 800 ، آمریکا) در طول موج 450 خوانده شد. نتایج بدست آمده بر حسب سال و مکان نمونه برداری با آزمون مربع کای مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت.

نتایج

سن 133 جنین سقط شده گوسفندان، بالای 120 روز بود. از کل 133 نمونه، 14 نمونه (53/10 درصد) واجد عیار سرمی مثبت بر علیه توکسوپلاسما بودند. در این مطالعه بالاترین درصد آلودگی توکسوپلاسما در جنین های سقط شده در سال 1395 به میزان 6/18درصد و کمترین میزان آلودگی در سال 1396به میزان 1/2 درصد گزارش گردید. نتایج آزمون مربع کای نشان داد که بین سال و سقط جنین در گوسفندان به علت آلودگی با انگل توکسوپلاسما ارتباط معناداری وجود دارد (05/0 P<) (جدول1). اطلاعات مربوط به میانگین بارش و دمای سالانه شهر های استان خراسان شمالی از سال 1394 تا 1396 آمده است. این اطلاعات از اداره کل هواشناسی استان خراسان شمالیتهیه گردید(جدول2). همچنین درصد آلودگی انگل  توکسوپلاسما در شهر های شیروان و فاروج به میزان (7/13 درصد)، اسفراین به میزان (1/9 درصد) و در شهر بجنورد و مانه سملقان به میزان (3/5 درصد) مشاهده شد. نتایج آزمون مربع کای نشان داد که بین شهر و سقط جنین در گوسفندان به علت آلودگی با انگل توکسوپلاسماارتباط معناداری وجود ندارد ) 05/0<P). (جدول3).

در این مطالعه مشخص شد که53/10 درصد جنین سقط شده گوسفندان آلوده به انگل توکسوپلاسما گوندی بوده اند. همچنین نتایج نشان داد بین سال و سقط جنین در گوسفندان به علت آلودگی به انگل توکسوپلاسما ارتباط معناداری وجود دارد )05/0P<) و بین شهر های استان خراسان شمالی و آلودگی به این انگل ارتباط معناداری وجود ندارد) 05/0P>). تحقیقات مختلفی در ایران و سایر کشورها انجام شده است. در مطالعه ای در عربستان مشخص شد که در 9/9 درصد جنین های سقط شده ی گوسفندان آنتی بادی ضد توکسوپلاسما را داشته اند (20) که این نتیجه با ماحصل این تحقیق مطابقت دارد. در آلمان و ایتالیا میزان شیوع این انگل در جنین های سقط شده گوسفندان10تا 13 در صد (5،34) در برزیل 14 درصد (13)، در اسپانیا وجود انگل توکسوپلاسما گوندی در جنین های سقط شده گوسفندان و بزها به ترتیب  4/5 و 8/3 درصد (25) ودر شمال مرکزی ایالات متحده 20 درصد (10) گزارش شده است. مطالعات مختلفی در مورد بررسی انگل توکسوپلاسما گوندی در جنین‌های سقط شده گوسفندان در شهر‌های مختلف ایران انجام گرفته است و میزان آلودگی را از 5 تا 35 درصد تعیین کرده اند (4،18،28،33). در مطالعه ای در تبریز نشان داده شد که شیوع آنتی بادی علیه این انگل در گوسفندان و بزها 5/14 درصد بوده است و مشاهده گردید که بین عفونت و سقط در جنین گوسفندان به علت انگل توکسوپلاسما ارتباط معناداری وجود داشته است (17). میزان آلودگی به انگل توکسوپلاسما در جنین های سقط شده گوسفندان استان خراسان رضوی 5تا 16 درصد تعیین گردید (28،29). در استان خراسان رضوی و استان خراسان شمالی به ترتیب 17/31 و 8/30 در صد خانم های باردار دارای آنتی بادی علیه این انگل بودند که این نشان دهنده این موضوع است که درصد زیادی از خانم های باردار این مناطق فاقد آنتی بادی علیه انگل توکسوپلاسما بوده و ابتلا به این انگلدر حین بارداری یک نقطه خطر در این مناطق به حساب می آید (21،35). در تحقیقی در رفسنجان (39) و زنجان (32) نشان داده شد که انگل توکسوپلاسما یکی از دلایل سقط در خانم های باردار است. در بابل نیز 60 در صد خانم های باردار آنتی بادی ضد این انگل را دارا بودند (22). بررسیهایانجامشدهدر زاهدانوهمداننشانمیدهدبه ترتیب،8/30،5/33درصد خانم هایباردار آنتی بادیIgG بر علیه توکسوپلاسما را داشته اند(12،14). شیوععفونت توکسوپلاسمادرمناطقمختلفایرانبراساس وضعیتآبوهواییمتفاوتاست. بیشترینشیوع توکسوپلاسموزبهترتیبدرمناطقمعتدلشمالیسپس مناطقمعتدلوخشککوهپایهایوپسازآنمناطق سردوکوهستانیشمالغربومرکزایران،مناطقگرم وخشکمرکزیوگرمومرطوبجنوبمی‌باشد (26). میزان شیوع انگل توکسوپلاسما گوندی در گوسفندان استان‌های خراسان، قزوین و آذربایجان شرقی بین 5/13 تا 69 درصد گزارش شده است(16،24،28). نتایج نشان داده است که شرایط رطوبت مناسب و مطلوب آذربایجان شرقی و قزوین شرایط مناسبی را برای بقای انگل توکسوپلاسما گوندی فراهم می کند ولی شرایط رطوبت کم و دمای نسبتاً بالای استان خراسان می تواند شرایط را برای بقای اُاُسیست ها نامناسب کند(16،24،28). در مطالعه دیگر در اردبیل و ایلام نشان داده شده است که شیوع انگل توکسوپلاسما در این مناطق نسبت به شمال ایران کمتر است. یکی از دلایل این موضوع در شمال ایران، رطوبت بالای 90 درصد و درجه حرارت متوسط 15 تا 25 سانتی گراد است که امکان عفونی شدن اُاُسیست های دفع شده، فراهم تر است (8،23). در مطالعه حاضر مشخص شد که بین سال و سقط جنین در گوسفندان به علت توکسوپلاسما گوندی ارتباط معناداری وجود دارد) 05/0P<). در سال های 1395 و 1396 به ترتیب بیشترین و کمترین میزان آلودگی جنین های سقط شده گوسفندان به توکسوپلاسما گوندی مشاهده گردید. یکی از دلایل این موضوع شرایط اقلیمی مناسب در سال های 1395 بوده و شرایط آب و هوایی مساعد برای اسپورولاسیون اُاُسیست ها در آن سال می‌باشد. مطالعات قبلی نیز نشان داده اند که هرچه میزان متوسط بارندگی سالانه بیشتر باشد میزان شیوع انگل توکسوپلاسما افزایش می یابد (31). در استان های مازندران و گیلان با متوسط بارش سالانه به میزان390 تا 700 میلی متر، میزان شیوع این انگل 20 تا 90 درصد و در استان کرمان با متوسط بارش سالانه  به میزان 139 میلی متر،  میزان شیوع انگل توکسوپلاسما 7/24 درصد گزارش شده است (31) و همانطور که در قسمت نتایج در جدول2 آورده شده است در تحقیق حاضر میزان بارش در شهر‌های استان خراسان شمالی در سال 1395 بیش از سال 1394 و 1396 بوده و با همان تناسب آلودگی جنین ها به انگل توکسوپلاسما در سال 1395 بیش از دو سال دیگر (1394و1396) می باشد که می توان یکی از دلایل این موضوع را شرایط مناسب برای اسپورولاسیون اُاُسیست ها ذکر کرد.

توکسوپلاسموزیس در سه ماهه اول بارداری بیشتر منجر به مرگ جنین گوسفند می شود و این زمانی است که سیستم ایمنی جنین تقریباً  نابالغ است. عفونت در میانه بارداری منجر به تولد بره ضعیف یا مرده  شده و آلودگی در اواخر بارداری ممکن است باعث تولد بره عفونی زنده به ظاهر سالم گردد (7). مطالعات دیگر نیز نشان داده اند که سقط در ارتباط با عفونت توکسوپلاسما گوندی در میانه بارداری، زمانی که سن جنین بین 110 تا 130 روز است، اتفاق می افتد (15) در تحقیقی نیز دانه چیان و همکاران نشان دادند که میزان عفونت توکسوپلاسما در جنین های با گروه سنی بیشتر از 120 روز بیش از گروهای سنی دیگر بوده است (7)، در این تحقیق سن جنین های سقط شده گوسفندان، بالای 120 روز بوده است که نتیجه مطالعه حاضر با نتیجه مطالعات قبلی نیز مطابقت دارد (7). جهتتشخیصانگلتوکسوپلاسما گوندیازروشهای مختلفPCR،الایزا،فلورسنتوغیرهاستفادهمی شود و انجام روش مولکولی دارای هزینه بیشتری بوده و نیاز به زمان بیشتری دارد (30) دراینمطالعهازروشالایزااستفادهشد کهروشیمعتبری در تشخیصاینانگلاستونسبتبهسایرروشهااز حساسیتبالاییبرخورداراست،ضمناینکهسادهوارزان استودرزمانکوتاهترنتیجهآزمایشمشخصمی شود (2).

نتیجه‌گیری نهایی: نتایج این تحقیق نشان می دهد که عفونت توکسوپلاسما گوندی یکی از عوامل سقط جنین گوسفندان در منطقه خراسان شمالی است و از آنجایی گوسفند یکی از منابع مهم تهیه گوشت و فراورده های لبنیاتی در این منطقه است لذا رعایت نکات بهداشت عمومی و پختن کامل گوشت و جوشاندن شیر تاکید می گردد.

سپاسگزاری

از اداره دامپزشکی استان خراسان شمالی کمال تشکر و قدردانی را داریم.

تعارض منافع

بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.

جدول1. بررسی آلودگی توکسوپلاسما در جنین های سقط شده ی گوسفند ان با روش الایزا در سال 1394 تا1396 در استان خراسان شمالی.

 جدول 2. میانگین بارش و دمای سالانه در شهر های استان خراسان شمالی از سال 1394تا 1396.

جدول 3. بررسی آلودگی توکسوپلاسما در جنین های سقط شده ی گوسفند ان با روش الایزا در شهرهای مختلف در استان خراسان شمالی.