درآمدی بر نقش و جایگاه نهاد قومِس در تاریخ اسپانیای اسلامی

ابن اثیر، عزالدین علی، الکامل فی االتاریخ، بیروت: دار صادر ـ دار بیروت، 1965.

ابن بسام، علی، الذخیرة فی محاسن اهل الجزیرة، تحقیق احسان عباس، بیروت: دار الغرب الاسلامی، چاپ اول، 2000.

ابن بشکوال، خلف بن عبدالملک، الصلة مع التکملة و صلة الصلة، تصحیح و تعلیق جلال اسیوطی، (ج1)، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1429.

ابن الخطیب، لسان‌الدین بن محمد السلمانی، الاحاطة فی اخبار غرناطة، تحقیق یوسف طویل و مریم قاسم طویل، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 2003.

همو، اعمال الاعلام فی من بویع قبل الاحتلام من ملوک الاسلام و ما یتعلق بذلک من الکلام، تحقیق سید کسروی حسن، المجلد الثانی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 2003.

ابن حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، تصحیح لجنة من العلماء، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1418.

ابن خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابن خلدون، تحقیق خلیل شحاده، بیروت: دار الفکر، چاپ دوم، 1988.

ابن قوطیة، ابوعبدالله محمد بن حارث، تاریخ افتتاح الاندلس، تصحیح ابراهیم الابیاری، قاهره: دار الکتاب المصری و بیروت: دار الکتاب اللبنانی، الطبعة الثانیة، 1989.

القلقشندی، احمد بن عبدالله، صبح الاعشی فی صناعة الانشاء، تصحیح محمد حسین شمس‌الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، [بی‌تا].

ابن العبری، غریغوریوس بن هارون، تاریخ مختصر الدول، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، 1377.

روغنی، شهره، تاریخ اندلس از آغاز تا عصر ملوک الطوایف، تهران: سمت، چاپ اول، 1396.

حمیری، نشوان بن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، تحقیق حسین بن عبدالله العمری، دمشق: دار الفکر، 1420.

الخشنی، ابوعبدالله محمد بن حارث، قضاة قرطبة و علماء افریقیة، تصحیح السید عزت العطار الحسینی، قاهره: مکتبة الخانجی، الطبعة الاولی، 1953.

خفاجی، شمس‌الدین احمد بن محمد، شفاء الغلیل فیما فی کلام العرب من الدخیل، تحقیق محمد کشاش، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1999.

الخلف، سالم بن عبدالله، نظم حکم الامویین و رسومهم فی الاندلس، مدینه: عمادة البحث العلمی بالجامعة الاسلامیة، المجلد الاول، الطبعة الاولی، 1424.

جیوسی، سلمی خضرا (زیر نظر)، میراث اسپانیای مسلمان، ترجمۀ گروه ترجمۀ زبان‌های اروپایی بنیاد پژوهش‌های اسلامی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1380.

چلونگر، محمدعلی و اصغری، پروین، «پیامدهای اجتماعی حضور مسلمانان در آندلس»، تاریخ اسلام، س14، ش56، صص 127ـ152، زمستان 1392.

کاطع داود، عصام، «موقف المسلمین من اهل البلاد الاصلیین فی الاندلس»، دراسات تاریخیه، جامعة البصره، کلیة التربیة للبنات، العدد السادس عشر، صص 113ـ139، حزیران 2014.

عنان، عبدالله، تاریخ دولت اسلامی در اندلس، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، (ج1)، تهران: کیهان، 1367.

مونس، حسین، سپیده‌دم اندلس، ترجمۀ حمیدرضا شیخی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1373.

نعنعی، عبدالحمید، دولت امویان در اندلس، ترجمۀ محمد سپهری، قم: پژوهشکده‌ی حوزه و دانشگاه، 1380.

نصیرة، طیطح، «الکتابة السلطانیة فی عصر الخلافة الامویة بالاندلس»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد گروه تاریخ میانۀ اسلامی، دانشکدۀ علوم اجتماعی و تمدن اسلامی، دانشگاه وهران: مغرب، 1429ـ1430.

ولد انَّ، محمدامین، «النصاری و الیهود من سقوط الدولة الامویة الی نهایة المرابطین»، رسالۀ دکتری گروه تاریخ و باستان‌شناسی، دانشکدۀ علوم انسانی و تمدن اسلامی، دانشگاه وهران: مغرب، 1433ـ1434.

وهرانی، قدور، «الحجابة بالاندلس فی العهد الاموی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد گروه تمدن اسلامی، دانشکدۀ علوم انسانی و تمدن اسلامی، دانشگاه وهران: مغرب، 2006.