تعداد نشریات | 161 |
تعداد شمارهها | 6,532 |
تعداد مقالات | 70,501 |
تعداد مشاهده مقاله | 124,092,825 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,196,935 |
زبان قصاید ناصرخسرو در سطح نحوی | ||
ادب فارسی | ||
مقاله 5، دوره 8، شماره 2 - شماره پیاپی 22، اسفند 1397، صفحه 79-102 اصل مقاله (758.26 K) | ||
نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jpl.2019.272145.1329 | ||
نویسندگان | ||
مهدی علیایی مقدم* 1؛ پدرام شهبازی بختیاری2 | ||
1استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران | ||
2دانشآموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران | ||
چکیده | ||
تشخّصِ زبانِ قصایدِ ناصرخسرو در گرو چه عواملی است؟ اصلیترین کوشش این پژوهش پاسخدادن به این پرسش است. ازآنجاکه پرداختن به تمام مشخّصاتِ زبانِ قصاید او، در یک مقاله نمیگنجد، اینجا تلاش شده است مختصّات زبان او عمدتاً در سطح نحو زبان بررسی شود؛ یعنی ساختار گروههای نحوی و جملهها، اگرچه از توجّهی گذرا به سطح آوایی کلام او نیز غفلت نشده است. این بررسی وقتی کاملاً میسّر میشود که با مقایسة عناصر نحوی زبان او با شاعران پیشین و معاصرش، میزان برجستگی شعرش معیّن شود؛ ازاینرو، بررسیِ ویژگیهای زبان قصاید او در قیاس با زبان قصاید دو شاعر متقدّمش (فرّخی و عنصری) و یک شاعر همعصرش (قطران)، بهمثابة زبانِ معیارِ قصیدهسراییِ عصر، مهمّترین بخش این پژوهش است. در بررسی فراوانی هریک از عناصر نحوی در قصیدههای معیّن ناصرخسرو و مقایسة آن با فراوانی آنها در قصاید فرخی و عنصری و قطران که در وزن و قافیه با قصیدههای او مشترکاند، روش آماری را پیش گرفتهایم؛ بنابراین، قصاید ناصرخسرو در سطح نحو در این موارد نسبت به سه شاعر دیگر برجسته و متمایز مینماید: کاستی توازی نحوی و حذف فعل، کاستی گروه اسمی بدلی و وجه دعا، بی ارتباطی تمهید نحوی تضمین با محور عمودی خیال، فزونی نقش ترغیبی زبان، هنجارگریزی نحوی، کهنهگرایی، نقش جمله(واره)های پیروِ وابستۀ شرطی و تقابلی و تعلیلی در ایجاد اسلوبِ فلسفی کلام او. در این مقاله بهجای تعابیر کلّی و مبهمی که غالباً از زبان قصاید ناصرخسرو بهدستدادهاند، دادههای کمّی قابلسنجشی فراهم آمده است که تحلیلهای این مقاله، تنها یکی از نتایج ممکنِ حاصل از آنهاست. | ||
کلیدواژهها | ||
سبکشناسی؛ نحو زبان؛ ناصرخسرو؛ عنصری؛ فرخی؛ قطران | ||
مراجع | ||
ابنالرّسول، سیدمحمّدرضا، سمیّه کاظمی نجفآبادی و مهری کاظمی (1395)، «رابطۀ معنایی جملهوارۀ پایه و پیرو در جملههای شرطی زبان فارسی»، ادب فارسی، ش 1، پیاپی 17، 93-112. ابوالقاسمی، محسن (1381)، دستور تاریخی زبان فارسی، تهران، سمت. باطنی، محمّدرضا (1393)، توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی بر بنیاد یک نظریۀ عمومی زبان (نسخه چاپ سی و یکم). تهران، امیرکبیر. بهار، محمّدتقی (1380)، سبکشناسی یا تاریخ تطوّر نثر فارسی، جلد 1 و 2، تهران، امیرکبیر. حجّتیزاده، راضیه (1394)، «پرسش از پرسش، گونهها و کارکرد پرسش در دیوان حکیم ناصرخسرو»، زبان و ادبیّات فارسی، ش 79(23)، 113-140. دشتی، علی (1362)، تصویری از ناصرخسرو، به کوشش مهدی ماحوزی، تهران، جاویدان. رادفر، ابوالقاسم و محمّد پاکنهاد (1392)، «وحدت ساختاری ـ واژگانی جملههای همسانی (پیوسته)، یکی از الگوهای نحوی موسیقیآفرین در مثنوی»، کهننامۀ ادب پارسی، ش 4(2)، 47-68. زرّینکوب، عبدالحسین (1362)، با کاروان حُلّه (مجموعۀ نقد ادبی)، چاپ پنجم، تهران، جاویدان. شفائی، ا (1363)، مبانی علمی دستور زبان فارسی، تهران، نوین. شفیعیکدکنی، محمّدرضا (1391)، رستاخیر کلمات، تهران، سخن. (1385)، صُور خیال در شعر فارسی، تهران، آگاه. (1389)، موسیقی شعر، تهران، آگاه. شمس قیس رازی (1338)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح مدّرس رضوی، تهران، دانشگاه تهران. صادقی، علیاشرف (1346)، «نظریۀ زبانشناسی آندره مارتینه و زبان فارسی»، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش 71، 143-160. (اردیبهشت 1392)، «تشدید در زبان فارسی»، فرهنگنویسی (ویژهنامۀ نامۀ فرهنگستان)، ش 5 و 6، 3-43. صراحتی جویباری، مهدی و مرتضی محسنی (1395)، «عوامل مؤثر در ایجاد نقش ترغیبی زبان در قصاید ناصرخسرو»، کاوشنامۀ زبان و ادبیّات فارسی، ش 17(33)، 97-125. (1390)، «گونههایی از هنجارگریزی نحوی در شعر ناصرخسرو»، بوستان ادب، ش 3(1)، 179-206. (1393)، «محور عمودی خیال در قصاید ناصرخسرو»، جستارهای ادبی، ش184، 125-150. صفا، ذبیحالله (2536)، تاریخ ادبیّات در ایران (از میانۀ قرن پنجم تا آغاز قرن هفتم هجری)، جلد 2، تهران، امیرکبیر. عنصری، حسن ابن احمد (1363)، دیوان، به کوشش سیدمحمّد دبیرسیاقی، چاپ دوم، تهران، سنائی. فرخی سیستانی، محمد (1388)، دیوان، تصحیح محمّد دبیرسیاقی، چاپ هشتم، تهران، زوّار. فرشیدورد، خسرو (1375)، جمله و تحوّل آن در زبان فارسی، تهران، امیرکبیر. (1388)، دستور مفصّل امروز، چاپ سوم، تهران، سخن. فروزانفر، بدیعالزّمان (1369).، سخن و سخنوران، چاپ چهارم، تهران، خوارزمی. قطران تبریزی، ابومنصور (1333)، دیوان،به اهتمام محمّد نخجوانی، تبریز، شفق. کلاهچیان، فاطمه و سیّدمحمّد آرتا (بهار 1393)، «تأمّلی بر جنبههای زیباشناختی و معنایی ساختهای مقارن نحوی در قصاید خاقانی»، متنپژوهی ادبی، ش 18(59)، 101-122. محجوب، محمّدجعفر (1345)، سبک خراسانی در شعر فارسی، تهران، سازمان تربیت معلّم و تحقیقات تربیتی. محقّق، مهدی (1386)، تحلیل اشعار ناصرخسرو، چاپ هفتم، تهران، دانشگاه تهران. موحّد، ضیاء (1396)، درآمدی به منطق جدید، تهران، علمی و فرهنگی. مینوی، مجتبی (1351)، «ناصرخسرو»، جستارهای ادبی، ش 30، 272-304. ناتل خانلری، پرویز (1365). تاریخ زبان فارسی، جلد 2 و 3، تهران، نشر نو. (2535)، دستور زبان فارسی، تهران، بابک. ناصرخسرو (1368)، دیوان، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقّق، چاپ سوم، تهران، دانشگاه تهران. همایی، جلاالدّین (1375)، تاریخ ادبیّات ایران، به کوشش ماهدخت بانو همایی، تهران، هما. (1384)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران، هما. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 615 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,236 |