تعداد نشریات | 161 |
تعداد شمارهها | 6,532 |
تعداد مقالات | 70,500 |
تعداد مشاهده مقاله | 124,090,278 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,193,946 |
انفجار مادرشهر و توسعۀ گسیختۀ منطقۀ کلانشهری تهران در چارچوب نظریۀ زوال شهری | ||
پژوهشهای جغرافیای برنامهریزی شهری | ||
مقاله 2، دوره 6، شماره 3، مهر 1397، صفحه 451-472 اصل مقاله (2 M) | ||
نوع مقاله: پژوهشی - بنیادی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jurbangeo.2018.251153.859 | ||
نویسندگان | ||
حمیدرضا تلخابی1؛ محمد سلیمانی* 2؛ احمد سعیدنیا3؛ احمد زنگانه4 | ||
1دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری دانشگاه خوارزمی تهران | ||
2دانشیار جغرافیا و برنامهریزی شهری دانشگاه خوارزمی تهران | ||
3استادیار شهرسازی، پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران | ||
4استادیار جغرافیا و برنامهریزی شهری دانشگاه خوارزمی تهران | ||
چکیده | ||
شهرنشینی از نیمۀ دوم قرن بیستم با روند شتابانی ادامه یافته و مراحل مختلف «حومهنشینی» و «شهرگریزی» (ضد شهرنشینی یا زوال) نیز همزمان در بسیاری از کلانشهرها ظاهر شده است. در این پژوهش منطقۀ کلانشهری تهران به عنوان قلمرو پژوهش انتخاب شد و فرایند انفجار مادرشهر و پدیدارشدن زوال شهری در شهر تهران، گسیختگی شهری بهعنوان نمود فضایی و عینی توسعۀ پیرامونی طی سالهای 1355 تا 1395 مشخص شد. پژوهش حاضر در چارچوب راهبرد پسکاوی انجام شده است. همچنین این پژوهش به شیوۀ فراتحلیل و بر اساس دادههای ثانویۀ جمعیتی مرکز آمار ایران بهعنوان معیار اندازهگیری و اطلاعات اسناد و گزارشهای رسمی فرادست انجام شده و از سنتهای روش پژوهش کمی و کیفی استفاده کرده است. روش اندازهگیری گسیختگی شهری اغلب از طریق تبدیل دادهها، اطلاعات و عوامل کیفی به دادهها و شاخصهای کمی بوده است. بهمنظور تجزیه و تحلیل دادهها، از مدلهای توزیع جهتدار، همبستگی فضایی موران (جهانی و محلی) و آمارۀ عمومی G و برای اندازه گیری رشد گسیختۀ منطقۀ کلانشهری در دورههای مورد بحث از مدلهای آنتروپی شانون و هُلدِرن اندازهگیری استفاده شد. یافتههای پژوهش نشان میدهد که از دهۀ 50 ه. ش «منطقۀ کلانشهری تهران» فرایند حومهنشینی به سبک مدرن را آغاز کرده و پس از دهۀ 70 ه.ش با فرایند شهرگریزی (زوال) مواجه بوده است. نمود فضایی این دو فرایند در قالب گسیختگی تجلی یافته است. نتایج مدلهای موران و آمارۀ عمومی G حاکی از شکلگیری چند الگوی خوشهای جمعیت خارج از کلانشهر تهران است. همچنین نتایج مدلهای آنتروپیشانون و هلدرن نشان میدهد که از دهۀ 70 ه. ش، توسعۀ عرصههای شهری در حلقۀ دوم (Suburban) و حلقۀ سوم (Exurban) رخ داده است. نتیجۀ این پژوهش حاکی از بروز پدیدۀ زوال شهری در منطقۀ کلانشهری تهران است که از فرایندهای شهرنشینی تجربهشده در کشورهای آمریکایی- اروپایی تبعیت میکند. | ||
کلیدواژهها | ||
انفجار مادرشهر؛ توسعۀ پراکنده؛ توسعۀ حومهای؛ منطقۀ کلانشهری تهران؛ نظریۀ زوال شهری | ||
مراجع | ||
اسدی، ایرج و اسفندیار زبردست، 1392، «تحلیل الگوهای پراکندهرویی شهری در منطقۀ کلانشهری تهران با تأکید بر اثرات تفرق نظام تصمیمگیری و کنترل رشد»، مجلۀ نامۀ معماری و شهرسازی، دوفصلنامۀ دانشگاه هنر، سال ششم، شمارۀ 11، صص 89-106. حاجیپور، خلیل، 1387، «بررسی علل و عوامل اثرگذار در فرایند شکلگیری و تکوین مناطق کلانشهری»، نشریۀ هنرهای زیبا، سال دهم، شمارۀ 34، صص 37-48. داداشپور، هاشم و سید امیررضا میری لواسانی، 1394، «تحلیل الگوهای فضایی پراکندهرویی در منطقۀ کلانشهری»، فصلنامۀ برنامهریزی فضایی (جغرافیا)، سال پنجم، شمارۀ 1، صص 123- 146. رنای شورت، جان، 1396، مقدمهای بر جغرافیای شهری، ترجمۀ محمد سلیمانی، احمد زنگانه و حمیدرضا تلخابی، انتشارات جهاد دانشگاهی خوارزمی، تهران. رجایی، سید عباس، 1394، «تحلیل فضایی فرایندهای شهرنشینی در منطقۀ کلانشهری تهران»، مجلۀ مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقهای، سال هفتم، شمارۀ 27، صص 83-102. چایچیان، محمدعلی، 1391، شهر و روستا در خاورمیانه، ایران و مصر در گذار به جهانیشدن 1970-1800، ترجمۀ حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران. زاهدپور، صابر ، 1394، شناخت و تحلیل الگوی استقرار نظام فضا و فعالیت در منطقۀ کلانشهری تهران، پایان نامۀ کارشناسی ارشد برنامهریزی شهری و منطقهای، دانشگاه تربیت مدرس، تهران. زبردست، اسفندیار و خلیل حاجیپور، 1388، «تبیین فرایند شکلگیری، تکوین و دگرگونی مناطق کلانشهری»، مجلۀ پژوهشهای جغرافیای انسانی، سال دوم، شمارۀ 69، صص 105-121. زنگانه، احمد، 1392، زوال شهری، فرهنگ واژگان مخاطرات محیطی، جلد اول، قطب علمی تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، جهاد دانشگاهی واحد خوارزمی، تهران. سعیدنیا، احمد، 1376، ساختار ناسازگار تهران، مجلۀ معماری و شهرسازی، دورۀ ششم، شمارۀ 6 و 7 پیاپی، شماره 36 و 37، صص 40-43. صرافی، مظفر و فضیلت تورانیان، 1383، «مروری بر دیدگاههای نظری مدیریت کلانشهری، با تأکید بر جنبههای نهادی»، فصلنامۀ مدیریت شهری، سال پنجم، شمارۀ 17، صص 6-17. کلارک، دیوید، 1392، زوال شهری، ترجمۀ احمد زنگانه و همکاران، انتشارات جهاد دانشگاهی خوارزمی تهران، تهران. مشکینی، ابوالفضل، زنگانه، احمد و حافظ مهدنژاد، 1393، درآمدی بر پراکندهرویی (خزش) شهری، انتشارات جهاد دانشگاهی خوارزمی تهران، تهران. نظریان، اصغر، 1387، شهرگریزی یا واگرایی شهری و بازتاب فضایی آن در پیدایش کلانشهرها (دیدهای نو در شبکههای شهری جهان)، اندیشهنامه 1، مجموعه مقالات میانرشتهای شهر و معماری، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، وزارت مسکن و شهرسازی. مرکز آمار ایران، (1395)، دادههای سرشماری نفوس و مسکن سالهای 1345 تا 1395. Bradbury, K, L. et al., 1982, Urban Decline and the Future of American Cities, The Booking Institution, Washington DC. Castells, M. E., 2000, The Rise of the Network Society, Oxford: Blackwell Publishers. Downs, A., 2000,How is Suburban Sprawl Related to Urban Decline? htttp://Anthonydowns.Com Forman, R. T. T., et al., 2003, Road Ecology: Science and Solutions, Washington, DC: Island Press Gillham, O., 2002, The Limitless City: A Primer on the Urban Sprawl Debate, Washington, DC.: Island Press. Mieskowski, P., and Mills, S., 1993, The Causes of Metropolitan Suburban, Isation JournalofEconomic Perspective, Vol. 7, No. 3, PP. 134-147. Pacione, M., 2005,Urban Geography a Global Perspective, Second Edition, by Routledge. Peterson, P., 1985,New Urban Reality, Brookings Institution Press. Smolka, M., 2008, Informality and Poverty in Latin American Urban Policies, In: Martine, G. et al., (Eds.), The New Global Frontier: Urbanization, Poverty, and Environment in the 21st Century, Earthscan, London, PP. 99-114. Soja, E., 2000, Postmetropolis: Critical Studies of Cities and Regions, Oxford: Basil Blackwell. Van Den Berg, L. et al., 1982, A Study of Growth and Decline (Pergamon Press, Oxford). Webster, F., 2007, Theories of the Information and Society, Londonand New Yourk: Routledge, Asadi, I., and Zebardast, E., 2013, Analysis of Sprawl Pattern in Tehran Metropolitan Region: With Focus on Impacts of Decision-Making and Growth Control Fragmentation, JournalofArchitectureand Urban Palnning, Vol. 6, No. 11, PP. 89-106. (In Persian) Beleiki, N., 2014, Designing Social Research, Translator, Hassan Chavashian, Ninth Edition, Publishing. Center for Urbanand Architectural Studiesand Research, 2000, Summary of the Report on the Design of Urban Complex of Tehran and Its Towns, MinistryofHousingand Urban Development, Tehran. (In Persian) Chaychian, M. A., 2012, City and Village in the Middle East, Iran and Egypt in the Transition to Globalization, 1800-1970, Translated by Hamid Reza Parsiand Arezoo Platani, Second Edition, Tehran University Press, Tehran. (In Persian) Dadashpour, H., and Miri Lavasani, A. R., 2015, Analysis of Spatial Patterns of Sprawl in Tehran Metropolitan Region,Journal ofSpatial Planning, Vol. 5, No. 1, No. 16, PP. 123-146. (In Persian) Downs, A., 2000, How is Suburban Sprawl Related to Urban Decline,htttp://Anthonydowns.Com Glaeser, E. L., and Kahn, M. E., 2004, Sprawl and Urban Growth, Handbook ofRegionaland Urban Economics, Citiesand Geography, Vol. 4, No. 1, PP. 2481-2527, Amsterdam: Elsevier. Hajipour, K., 2008, Investigating the Causes and Factors Affecting the Formation and Development of Metropolitan Region, JournalofHonar Haye Ziba, Vol. 10, No. 34 PP. 37-48. (In Persian) Hamilton, K. D., 1999, Governing Metropolitan Areas: Response to Growth and Change in a Networked Age, 2nd Edition. Iranian Statistics Center, Population and Housing Census Data Years 1966 -2016. (In Persian) Meshkini, A., Zanganeh, A., and Mahdnezhad, H., 2014, Introduction on Urban Sprawl, PublicationofJahad Kharazmi University, Tehran. (In Persian) Nazarian, A., 2008, Urbanization or Urban Sprawl, and its Spatial Reflection in the Emergence of Metropolises (A New Look In the Urban Networks of the World), Thought 1, Interdisciplinary Articles of City and Architecture, Center for the Study and ResearchofUrbanism and Architecture, MinistryofHousing and Urban Development,. (In Persian) Pazhuhan M., 2013, Analysis of Spatial Structure of Tehran Metropolitan Region, Phd Thesis of Geography and Urban Planning, Faculty of Geography, University of Tehran. (In Persian) Rahnamaei, M. T., 1990, Tehran Development and Transformation in Rural Areas,Journal of Geographic Research, No. 16, PP. 24-53. (In Persian) Rajaei, A., 2015, Spatial Analysis of Urbanization Processes in Tehran's Metropolitan Region, Journalof Urban and Regional Studiesand Research, Vol. 7, No. 27, PP. 83-102. (In Persian) Renne Short, J., 2017, Introduction to Urban Geography, Translated by Soleimani, M., Ahmad Z.,and Talkhabi, H. R, Publicationof Jahad Kharazmi University, First Printing, Tehran. Rodrigue, J., Claude C.,and Brian S., 2006, The Geography of Transport Systems, Routledge. Saeidnia, A., 1997, An Incompatible Structure of Tehran,Journalof Architecture and Urban Development, Vol. 6, No. 6 and 7, No. 36 and 37, PP. 40-43. (In Persian) Sarrafi, M., and Turanian, F., 2004, A Review of the Theoretical Views of Metropolitan Management, With Emphasis on Institutional Aspects, Journal of Urban Management Urban Management, Vol. 17, No. 5, PP. 6-17 (In Persian) United Nations, 2016, The World’s Cities in 2016, Data Booklet. Zahedpour, S., 2015, The Identification and Analysis of Implement Spatial-Activity Patterns in Tehran Metropolitan Region,Master's Thesis for Regional Planning, Tarbiat Modares University, Tehran. (In Persian) Zanganeh, A., 2013,Urban Decline, Vocabulary DictionaryofEnvironmental H, Vol. 1, Scientific Pole, Spatial AnalysisofEnvironmental Hazards, Jahad E Kharazmi, Tehran. (In Persian) | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,027 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,362 |