1استاد علوم ارتباطات اجتماعی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران
2دکتری علوم ارتباطات، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران
چکیده
مقالۀ حاضر به مطالعۀ بازنمایی شهر تهران در آثار فیلم‌سازان نسل متأخر سینمای ایران اختصاص یافته است. در این پژوهش، با تأکید بر مفهوم ذهنیت نسلی، بر این پرسش تأمل می‌کنیم که کارگردانان دهههای هشتاد و نود سینمای ایران چه ذهنیتی دربارۀ تهران دارند و در آثار خود به نمایش گذاشته‌اند. بدینمنظور، فیلم‌های بهنمایشدرآمده از کارگردانان نسل چهارم سینمای ایران که از بستری شهری برخوردارند، انتخاب شده‌اند. شهر در این آثار، با تکیه بر مفهوم امر والا در اندیشۀ نیکولاس میرزوئف و با روش تحلیل محتوای کیفی (تحلیل تماتیک) مطالعه و موشکافی شده است. داده‌های این تحلیل بیانگر آن است که هرچند فیلم‌سازان جوان نگاهی معترض به شهر دارند و آن را عامل فساد و تباهی به تصویر می‌کشند، برخلاف اسلاف خویش که اغلب راه نجات را بازگشت به روستا و درواقع خروج از تهران عنوان میکنند، قهرمانان فیلم‌های نسل جدید سینماگران ایرانی، مسائل شهری را به شکلی تازه مفصل‌بندی میکنند که در تهران می‌ماند و با مصائب آن کنار می‌آید.
اجلالی، پرویز (۱۳۸۳)، دگرگونی اجتماعی و فیلم‌های سینمایی در ایران، جامعه‌شناسی فیلم‌های عامه‌پسند (۱۳09-۱۳57)، تهران: انتشارات فرهنگ و اندیشه.
ازکیا، مصطفی؛ میرزایی، حسین و جوانمرد، احسان (۱۳۸۶)، «جامعۀ روستایی در آینۀ سینمای ایران، بررسی فیلم‌های ۱۳۱۱ تا ۱۳۷۵»، مجلۀ مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شمارۀ ۱۰: 29-50.
بلزی، کاترین (۱۳۸۹)، فرهنگ و امر واقعی، نظریه‌پردازی نقد فرهنگی، ترجمۀ جلال فرزانه دهکردی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
پاپلی، علی (۱۳۹۲)، مدرنیته و افول مردانگی، چگونگی و چرایی تغییر الگوی لات و جاهل در سینمای فارسی ۱۳3۷-۱۳5۷، رسالۀ دکتری جامعه‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
جیرانی، فریدون (1379)، «دهۀ چهل، رؤیای شیرین شکست»، از کتاب: تاریخ تحلیلی صد سال سینمای ایران، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
حبیبی، سیدمحسن؛ فرهمندیان، حمید؛ پورمحمدرضا، نوید و شکوهی‌بیدهندی، صالح (۱۳۹۴)، خاطره شهر؛ بازخوانی سینما توگرافیک شهر ایرانی، دهههای ۱۳۴۰-۱۳۵۰، تهران: انتشارات ناهید.
حسنی‌نسب، نیما (1385)، «تهران در سینمای ایران»، ماهنامۀ سینمایی فیلم، شانزدهمین کتاب سال سینمای ایران: 78-79
حسینی، سیدحسن (۱۳۹۲)، فیلم فارسی، رویکردی برمبنای ساختارگرایی و نگرۀ ژانر در تاریخ سینمای ایران، تهران: نشر ساقی.
ریچاردسون، هاری (1369)، «اسطورۀ کلان‌شهرها: شهرهای پلید»، ترجمۀ کمال اطهاری، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شمارۀ 41-42: 85-92.
سهراب‌زاده، مهران (۱۳۸۸)، «مقایسۀ ذهنیت نسلی و بین‌نسلی در نسل‌های دانشگاهی پس از انقلاب اسلامی»، فصلنامۀ تحقیقات فرهنگی، دورۀ دوم، شمارۀ ۸: 263-294.
