تحلیل مهارت‌های کارآفرینی زنان در مناطق روستایی (مورد مطالعه: روستاهای بخش مرکزی شهرستان فریمان)

Extended Abstract
1. Introduction
Entrepreneurial skills of women in the labor market and their participation in socioeconomic activities have turned into one of the important indicators of human development. As women's economic activities are directly linked with poverty and social welfare of households, many rural development experts believe that understanding the capabilities and skills of women, especially those of rural women, and guiding them could be effective in utilizing their capacities.

We cannot direct rural women to economic and social equality unless we pave the way for the development of their entrepreneurial skills. In other words, the society and organization can find its way to development only when the necessary conditions are met and the rural women gain knowledge and entrepreneurial skills so that they can benefit from these valuable capabilities and then manage and direct other resources of the society and organization towards creating values toward achieving growth and development. This path paves the way for the emergence of expertise, innovation, and entrepreneurial activities.
In general, evaluation of rural entrepreneurial skills, especially those of rural women, and efforts made to develop and strengthen entrepreneurship in rural development

process through provision of its main requirements have been particularly important. Therefore, these skills could be employed in various aspects of women activities, including individual, personal, communication, technical, conceptual, marketing, business (market studies), financial management, and accounting areas. Accordingly, in this study we attempted to examine and analyze the various skills of rural women in entrepreneurship in the central district of the Fariman County. This study aimed to analyze the entrepreneurial skills of rural women. The study seeks to answer the questions: ‘to what extent have the rural women been demonstrating the entrepreneurial skills?’ and ‘what are the differences in basic entrepreneurial skills of the rural women in the study villages?’

2. Methodology

Entrepreneurial skills include the activities or operational knowledge required to run and manage a successful business; such knowledge may include finance, accounting, marketing, management, technical sciences, and so on. Currently, skills, as a contributing factor to entrepreneurship, have a considerable impact on optimal operation, providing satisfaction and promoting motivation among the people, which ultimately result in the development of human resources and increased productivity.

Deakins and Freel (2009) have classified "entrepreneurial skills" into three groups; personal, interpersonal, and process skills. There is another category of entrepreneurial skills, which most entrepreneurship experts agree upon. In this classification, entrepreneurial skills are divided into three categories: personal, technical, and management skills. Results show that in order to establish an effective entrepreneurship at rural areas, we need to adopt a combined approach to various types of skills (relational or social, technical, conceptual, marketing and business, management, finance, accounting, and individual) so that it is more effective at rural environments.

This research is an applied one conducted with a descriptive- analytical design. The entrepreneurial skills were quantified using 76 items in seven skills, including individual and personal skills (20 items), communication skills (8 items), technical skills (8 items), cognitive skills (11 items), marketing and business skills (12 items), management skills (10 items), and financial and accounting skills (7 items). The sample number was 191 according to Cochran formula with an error rate of 0.07%. However, the number of samples in some villages was less than 10, so the number of samples was increased to 10 in these villages. Finally, the total number of samples reached 209 women. The Cronbach's α test was used to assess the reliability of data; the results show that the data were accessed as very good and suitable for the research.

3. Results

The evaluation of the indices of the entrepreneurial skills’ variable through the Chi-squared test revealed that a greater proportion of the community have chosen the “lower than average” item. The review of variables’ mean in each village showed that the highest level of entrepreneurial skills belonged to villages of Qaleh-no in Fariman County, Sangbast and Ashgabad with the means of 2.87, 2.83, and 2.82, respectively; the lowest level of entrepreneurial skills belonged to villages of Ahmadabad, Sardasht and Altato, with the means of 2.24, 2.47, and 2.48, respectively. Concerning the entrepreneurial skills of the participants, they possess “low to very low” technical skills with a mean of 1.63. Such a low level of technical skills, highlights the necessity of paying more attention to such kind of skills. With regard to entrepreneurial skills, the participants demonstrated a “higher than average” level of management skills with a mean of 3.09, which is in a relatively good level compared to other entrepreneurial skills. 

The results show a significant and direct correlation between entrepreneurial skills and personal variables. As the value of personal variables increases, the entrepreneurial skills rise as well. The employed women, compared to housewives, demonstrate more entrepreneurial skills, as having a job enables a rural woman to nurture her entrepreneurial skills in various aspects.

Spatial analysis also shows that villages of Qaleh-no in Fariman County, Sangbast, and Ashgabad are among the villages in which entrepreneurial skills of women are higher as a result of proximity to Fariman County, higher literacy rate, and proximity to industrial park and Mashhad-Fariman main road.

4. Discussion

Skill and creativity are the important qualities in the development of entrepreneurship, and especially important for rural women communities. Entrepreneurial skills of women and their participation in socioeconomic activities have turned into key indicators of human development. This study investigates the entrepreneurial skills of women in rural areas. Accordingly, in this study we attempted to examine and analyze the various skills of rural women in entrepreneurship in the central district of the Fariman County. The evaluation of the indices of the entrepreneurial skills’ variable through the Chi-squared test revealed that a greater proportion of the community have chosen the “lower than average” item.

5. Conclusion

In sum, the research findings are consistent with several previous studies such as Jusoh et al. (2011), Lashgarara et al. (2011), and Mokhet et al. (2013). According to the findings, the following recommendations could be made: 1) Encourage more women's activities and  keep contact with employers of the industrial parks; 2) Promote and institutionalize the women's business activities; 3) Support women's training for entrepreneurial purposes and provide the necessary opportunities for women; 3) Hold training courses; and 4) Promote female literacy.

Acknowledgments

This research did not receive any specific grant from funding agencies in the public, commercial, or not-for-profit sectors. This is to thank the dear villagers for answering the research questions. Also thank the honorable reviewers of the article, which, with their amendments, improved the quality of the article; They are gratefully acknowledged. 

Conflict of Interest

The authors declared no conflicts of interest.

مقدمه

در عصر کنونی، رشد روزافزون جمعیت، کمبود منابع و امکانات موجود و پیدایش نیازهای اجتماعی و اقتصادی جدید چالش‌های بزرگی فرا روی کشورهای در حال توسعه قرار داده است. بخش عمده‌ای از این چالش‌ها در رکود اقتصادی ریشه دارند (Razghandi & Durrani, 2008). با نگاهی به روند توسعه در کشورهای توسعه‌یافته می‌توان دریافت که کارآفرینی ابزار کارآمدی برای کاهش این چالش‌ها به شمار می‌رود (Mirdamadi, Lashgarara, & Tabib Zadeh, 2013)، زیرا کارآفرینی با اثربخشی زیاد منجر به توسعه مؤلفه‌های اقتصادی همچون ایجاد اشتغال، نوآوری در فعالیت‌ها، رقابت‌پذیری و غیره می‌شود (Faraji Sabokbar, Badri, Sojasi Qidari, Sadeqloo, & Shahdadi Khaje Asgar, 2011). 

امروزه مقوله کارآفرینی به‌سرعت در حال گسترش است و توانسته نقش مهمی در زمینه توسعه کسب‌وکار داشته باشد (Kantor, 2002). اهمیت آن به نحوی است که کارآفرینی را قلب فعالیت‌های توسعه اقتصادی تعریف کرده‌اند (بنی اسدی، 1390). یکی از محیط‌های دارای قابلیت مناسب برای توسعه کارآفرینی، محیط‌های روستایی است، چرا که روستا قابلیت زیادی در ایجاد انواع کسب‌وکار در بخش‌های سه‌گانه اقتصاد (کشاورزی، صنعت و خدمات) دارد. همچنین در بین اقشار مختلف روستایی، زنان به خاطر شرایط اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی، بخشی از نیروی‌های مؤثر کار و تولید و فعالیت‌های اقتصادی دخیل در اقتصاد خانوار هستند و در برخی موارد، شواهد گویای این نکته است که در محیط‌های روستایی، نقش زنان در فعالیت‌های اقتصادی بسیار مهم‌تر و بیشتر از مردان است. در محیط‌های روستایی زنانی دیده می‌شود که با ابتکار و خلاقیت و نوآوری اقدام به راه‌اندازی کسب‌وکار و یا فعالیت‌های جدید می‌کنند. فراگیری کارآفرینی بین زنان روستایی نیازمند برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تری برای شناسایی عوامل کلیدی تأثیرگذار در توسعه فعالیت‌های کارآفرینانه است. 

بر این اساس، یکی از موضوعات مهم در فرایند توسعه 

کارآفرینی، داشتن مهارت‌ها و خلاقیت‌های زنان است که در چند دهه اخیر مورد توجه کشورهای مختلف قرار گرفته است (Mirdamadi et al., 2013; Tabibzadeh & Lashgarara, 2013)؛ به‌طوری‌که مهارت‌های کارآفرینانه زنان در بازار کار و مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی‌اجتماعی، به یکی از شناسه‌های مهم توسعه انسانی تبدیل شده است (Feiz, 2009)، چرا که فعالیت‌های اقتصادی زنان، با فقر و رفاه اجتماعی پیوند مستقیمی دارد (Mirdamadi et al., 2013). بسیاری از صاحب‌نظران توسعه روستایی بر این باورند که شناخت توانمندی‌ها و مهارت‌های زنان، به‌خصوص زنان روستایی و هدایت استعدادهای خلاق آنان می‌تواند در بهره‌برداری از ظرفیت‌های این قشر عظیم اجتماعی مؤثر واقع شود (Tabibzadeh & Lashgarara, 2013).

با توجه به پایین‌بودن میزان مشارکت اقتصادی زنان روستایی و ضرورت خوداشتغالی آن‌ها برای توسعه روستایی و اقتصادی کشور و نیز با توجه به سهم انکارناپذیر زنان و فعالیت‌های کارآفرینانه آن‌ها در تولید ملی، برنامه‌ریزی برای خوداشتغالی و کارآفرینی زنان از مسائل دولت‌مردان و مسئولان کشور است (Yaqubi Ferani, Soleimani, & Movahedi, 2014). بنابراین هدایت زنان روستایی به سمت برابری اقتصادی و اجتماعی میسر نمی‌شود مگر اینکه زمینه توسعه مهارت‌های کارآفرینی آن‌ها فراهم شود (Lashgarara, Roshani, & Najafabadi, 2011)؛ به عبارتی دیگر، جامعه و سازمان زمانی می‌تواند در مسیر توسعه قرار بگیرد که با ایجاد بسترهای لازم، زنان روستایی را به دانش و مهارت کارآفرینی تجهیز کند تا آن‌ها با استفاده از این توانمندی، دیگر منابع جامعه و سازمان را به‌ سوی ایجاد ارزش و دستیابی به رشد و توسعه و مدیریت هدایت کند (Mirdamadi et al., 2013). انتخاب این مسیر مستلزم فراهم‌ساختن بستری است که امکان بروز و ظهور مهارت‌ها و تدابیر خلاقانه و فعالیت‌های کارآفرینانه را فراهم سازد (Tabibzadeh & Lashgarara, 2013 cited in Saber 2007). بنابراین نیاز است تحقیقات متنوعی در این زمینه انجام شود و در اختیار سازمان‌های مربوطه قرار گیرد. برای بررسی بیشتر باید پیشینه تحقیق بررسی شود (جدول شماره 1).

بررسی پیشینه پژوهش نشان می‌دهد تاکنون مطالعه عمیقی در رابطه با مهارت‌های کارآفرینی زنان روستایی انجام ‌نشده است و مهارت‌ها فقط در رابطه با متغیرهای دیگر ازجمله اشتغال و کشاورزی و بُعد جنسیتی بررسی شده‌اند یا به بررسی چالش‌ها و الزامات توسعه آن پرداخته شده است. با توجه به اینکه زنان نیروی کار پنهان و یکی از پایه‌های مهم نیروی کار در روستاها هستند، ضروری است که ابعاد مهارتی کارآفرینی آن‌ها به طور عمیق بررسی شود، زیرا بررسی سطح مهارت کارآفرینی روستاییان، به‌ویژه زنان روستایی و تلاش برای توسعه و تقویت کارآفرینی در فرایند توسعه روستایی از طریق فراهم‌کردن زمینه‌های اولیه آن، اهمیت ویژه‌ای دارد (Hosseininia, Yaghobi Farani, & Seyedin, 2014). این مهارت‌ها می‌تواند در جنبه‌های مختلف زنان مانند فردی و شخصی، ارتباطی، تکنیکی و فنی، ادراکی، بازاریابی و کسب‌وکار (بازارشناسی)، مدیریتی و مالی و حسابداری باشد. 

در این مطالعه تلاش شد مهارت‌های مختلف زنان روستایی بخش مرکزی فریمان در زمینه کارآفرینی بررسی و تحلیل شود. هدف این پژوهش، تحلیل مهارت‌های کارآفرینی زنان روستایی بوده و مطالعه به دنبال پاسخ‌گویی به این سؤال است که زنان روستایی تا چه اندازه از مهارت‌های کارآفرینی برخوردار هستند و تفاوت‌های مهارت‌های اولیه کارآفرینی زنان بین روستاهای مطالعه‌شده به چه صورت است.

مروری بر ادبیات موضوع

از دهه 1980 صاحب‌نظران زیادی کارآفرینی را به عنوان عامل توسعه اقتصادی بررسی و آن را یکی از مهم‌ترین ابزارهای توسعه معرفی کردند (Jamshidi Kohsari & Ghasemi, 2008). کارآفرینی ابزار مهمی برای رسیدن به اشتغال پایدار و پیشرفت اقتصادی و درنهایت رفاه اجتماعی مخصوصاً در روستاها به شمار می‌رود. بااین‌وجود کارآفرینی روستایی در اصل هیچ تفاوتی با مفهوم عام کارآفرینی ندارد، فقط شرایط خاص مناطق روستایی ازجمله بیشتربودن ریسک، کمبود امکانات و ضعف مدیریت در این نواحی باعث می‌شود زمینه‌های کارآفرینی در این نواحی با نواحی دیگر متفاوت باشد. کارآفرین روستایی به دنبال شناسایی فرصت‌های جدید، نوآوری و خلاقیت در فعالیت‌های کشاورزی و غیر کشاورزی و استفاده بهینه و متنوع و نوآورانه (Rezvani & Najarzadeh, 2009; Mokhet et al., 2014) در راستای ایجاد اشتغال، توزیع مناسب درآمد و بهبود کیفیت زندگی روستاییان است (Hosseini & Soleiman Pour, 2006). 

امروزه در نظریه‌های جدید توسعه روستایی از کارآفرینی روستایی به عنوان راهکار مناسبی برای توانمندسازی و ظرفیت‌سازی در مناطق روستایی برای تغییر الگوی زندگی کنونی، کاهش شکاف شهر و روستا، ایجاد برابری اقتصادی، اجتماعی، محیطی و نهادی یاد می‌شود (Yaqubi Ferani et al., 2014 cited in Faraji Sabokbar et al., 2011). دابسون و همکاران (2003) در مطالعه خود اظهار کردند که برای حیات‌بخشی به هویت کارآفرینی در مناطق روستایی چهار عامل اصلی لازم است که عبارتند از: ایجاد فعالیت متناسب با نیازهای شناسایی‌شده جامعه محلی؛ تولیدات کافی متناسب با مقیاس، منابع و مهارت‌های محلی؛ تمرکز بر کارآفرینی؛ و یادگیری مداوم از طریق تغییر آموزه‌های قبلی (Faraji Sabokbar et al., 2011 cited in Dabson, Malkin, Matthews, Pate, & Stickle, 2003).گروه‌های مختلف اجتماعی بر اساس توانمندی‌های خود، فعالیت‌های کارآفرینانه می‌کنند. ازجمله این گروه‌ها می‌توان به جامعه زنان اشاره کرد. در کشور ما زنان نیمی از جامعه را تشکیل می‌دهند، اما سهم ناچیزی از بازار کار ایران را دارند (علیدوست و لشگرآر، 1392). تقویت کارآفرینی زنان روستایی به لحاظ معقول‌تربودن، انسانی‌تربودن و سازگارتربودن با محیط‌زیست اهمیت زیادی دارد (حیدری ساربان، 1391). با توجه به محدودیت‌های سرمایه‌گذاری از سوی دولت، توسعه سهم زنان در اقتصاد ملی و مقابله با بحران بیکاری زنان، ضروری است که شرایط لازم برای توسعه کسب‌وکار زنان کارآفرین فراهم شود تا زنان با ایجاد کسب‌وکار و فرصت‌های شغلی برای خود و دیگران و با تقویت روحیه کارآفرینی بتوانند معضل کنونی جامعه را کاهش دهند (Yaqubi Ferani et al., 2014). در همین زمینه هیسریچ معتقد است زنان بزرگ‌ترین گروه محرومان جهان هستند و برنامه‌ریزان و کارشناسان باید تلاش خود را به سمت کاهش محدودیت‌ها و محرومیت‌های آنان سوق دهند و زنان روستایی را به سمت برابری اقتصادی و اجتماعی هدایت کنند. این امر فقط با توسعه مهارت‌های کارآفرینی میسر می‌شود (Tabibzadeh & Lashgarara, 2013)، زیرا داشتن مهارت، از ابزارهای اولیه برای آغاز فعالیت کارآفرینی است.

مهارت‌های کارآفرینی شامل آن دسته از فعالیت‌ها یا دانش عملیاتی است که برای استقرار و اداره یک کسب‌وکار اقتصادی موفق نیاز است. چنین دانشی می‌تواند شامل علوم مالی، حسابداری، بازاریابی، مدیریتی، فنی و غیره باشد (Darban Astaneh, Qadiri Masoum, & Firoozi, 2012). به اعتقاد لیونز (2002) مهارت‌های کارآفرینی، برای توسعه نوآوری‌های تولیدی و خدماتی و نیز تعمیم راه‌حل‌هایی برای ظهور نیازها در بازار ضروری است (Imani Jajromi & Pourrajab Miyandoab, 2012). بررسی روند دو دهه گذشته بیانگر آن است که افراد در همه سطوح به مهارت‌های کارآفرینانه نیاز دارند تا از این طریق توانایی خود را در رویایی با تغییرات جاری زندگی و عدم قطعیت‌های آینده بهبود بخشند. علاوه بر این، آنچه افراد را در یادگیری یک روش نوآورانه برای حل مسئله توانمند می‌سازد، تطبیق‌پذیری با تغییرات، داشتن اعتمادبه‌نفس بیشتر و پرورش خلاقیت از طریق کارآفرینی است که بدون تردید منافع بسیاری را برای جامعه به بار می‌آرود. 

در عصر حاضر مهارت تأثیر بسزایی در انجام مطلوب و بهینه کارها، ایجاد رضایتمندی و ارتقای انگیزه در افراد دارد که درنهایت موجب توسعه منابع انسانی و افزایش بهره‌وری می‌شود و یکی از عوامل تأثیرگذار در کارآفرینی است (Tabibzadeh & Lashgarara, 2013). در همین زمینه دکین و فرل مهم‌ترین مهارت‌های کارآفرینی را در سه گروه مهارت‌های فردی، بین‌فردی و فرایندی طبقه‌بندی می‌کنند (Darban Astaneh et al., 2012 cited in Deakins & Freel, 2009). طبقه‌بندی دیگری نیز از مهارت‌های کارآفرینی وجود دارد که اغلب صاحب‌نظران حوزه کارآفرینی روی آن اتفاق‌نظر دارند. در این طبقه‌بندی مهارت‌های کارآفرینی در قالب مهارت‌های سه‌گانه شخصی، فنی و مدیریتی تقسیم‌بندی می‌شود (Darban Astaneh et al., 2012; Haji Zadeh, Salehi, ., & Qayekhloo, 2012). یافته‌ها و اسناد حاکی از آن هستند که برای 

یجاد کارآفرینی مؤثر در مناطق روستایی، باید رویکرد ترکیبی بُعدهای مهارتی (ارتباطی یا اجتماعی، تکنیکی و فنی، ادراکی، بازاریابی و کسب‌وکار، مدیریتی، مالی و حسابداری، فردی و شخصی) در نظر گرفته شود تا تأثیرگذاری آن در محیط روستا نمود بیشتری پیدا کند. انواع مهارت‌های کارآفرینی که می‌توانند در پیشبرد و توسعه کارآفرینی مؤثر باشند عبارتند از: 

مهارت بازاریابی و کسب‌وکار: در فرهنگ واژگان بنت بازاریابی، فرایند برنامه‌ریزی، طراحی، قیمت‌گذاری، ترفیع و توزیع ایده‌ها و کالاها و خدمات به ‌منظور مبادله است که اهداف فردی و سازمانی را برآورده می‌سازد. مهارت بازاریابی یکی دیگر از مهارت‌های مورد نیاز کارآفرینان است (Ibrahimpour, Habibian, Janaizadeh, & Nickrooz, 2011).

مهارت مدیریتی: فرایند مدیریت وظیفه‌ای است مبنی بر کسب اطمینان از فعالیت‌هایی که به نحوی در حال اجر بوده‌اند و به دستیابی به هدفی معین منجر می‌شود. این مهارت یکی دیگر از مهارت‌های موردنیاز کارآفرین است (Ibrahimpour et al., 2011).

مهارت مالی و حسابداری: حسابداری عبارت است از فن ثبت، طبقه‌بندی و تلخیص فعالیت‌های مالی یک مؤسسه در قالب اعداد قابل‌ سنجش با پول. تفسیر نتایج حاصل از بررسی این اعداد حسابداری را زبان تجارت نامیده‌اند. کارآفرینان هر چقدر که این زبان را بهتر یاد بگیرند، بهتر می‌توانند بر زندگی و کسب‌وکار خود تسلط داشته باشند(Jamshidi Kohsari & Ghasemi, 2008) .

مهارت اجتماعی و ارتباطی: مفهوم مهارت اجتماعی به توانایی کارآفرینان برای دراختیارداشتن دیدگاه مشتریان در تعامل با آن‌ها تأکید دارد.  جمع‌آوری دیدگاه‌ها می‌تواند به ‌صورت بصری، شناختی و احساسی باشد. این سه جنبه کارآفرینان را قادر می‌سازد نیازهای مشتریان را درک کنند و برای برطرف‌کردن نیازهای آن‌ها تمهیدات لازم را در نظر گیرند (Kakapour & Khanifar, 2014).

مهارت فردی و شخصی: این مهارت به کسب خودآگاهی، بلوغ عاطفی، توانایی و اراده در قبول مسئولیت و خلاقیت منجر می‌شود (Imani Jajromi & Pourrajab Miyandoab, 2012)که دربرگیرنده مواردی از قبیل نوآوری و خلاقیت (ابتکار)، ریسک‌پذیری یا خطرپذیری، توانایی بررسی موضوعات ناشناخته، پذیرش چالش‌ها، مسئولیت‌پذیری و روحیه تلاش و پشتکار، جست‌وجوی فرصت‌ها در تغییرات و تحولات، کنترل و نظم درونی و غیره است.

مهارت ادراکی: مهارت‌هایی که در چارچوب پردازش صحیح داده‌ها و درک کامل سازمان انجام می‌شود مهارت ادراکی نام دارد (Ahmadi & Doust Mohammadlou, 2010). مهارت ادراکی یعنی توانایی ذهنی برای درک و تجزیه‌وتحلیل پیچیدگی‌های سازمان و فهم همه عناصر و اجزای تشکیل‌دهنده کار و فعالیت سازمانی به ‌صورت کل واحد (سیستم). به‌ عبارت‌ دیگر، توانایی درک و تشخیص اینکه کارکردهای گوناگون سازمان به یکدیگر وابسته هستند و تغییر در هر یک از بخش‌ها، باید بخش‌های دیگر را تحت تأثیر قرار دهد، به‌طوری‌که آگاهی از این روابط و شناخت اجزا و عناصر مهم در موقعیت‌های مختلف، کارآفرین را قادر می‌سازد مسائل و مشکلات را تشخیص دهد و به طریقی تصمیم‌گیری یا اقدام کند که موجبات اثربخشی سازمان را فراهم کند. تفکر نظام‌مند و ادراک و تصمیم‌گیری از اجزای اساسی مهارت‌های ادراکی هستند (Eslamieh, & Mohammad Davoudi, 2014).

مهارت تکنیکی و فنی: مهارت تکنیکی و فنی یعنی دانایی و توانایی برای انجام وظایف خاص که لازمه آن ورزیدگی در به‌کار‌بردن ابزار و فنون ویژه و شایستگی عمل در رفتار و فعالیت است. مهارت فنی و تکنیکی از طریق تحصیل، کارورزی و تجربه حاصل می‌شود (Khodadadi, & Hasoumi, 2012). به ‌عبارت ‌دیگر، مهارت تکنیکی و فنی توانایی به‌کاربردن فنون، وسایل و ابزار موردنیاز برای انجام وظایف 

خاصی است که از راه تجربه و آموزش به ‌دست‌ آمده باشد (Eslamieh, & Mohammad Davoudi, 2014). 

بنابراین با توجه به تصویر شماره 1 برخورداری زنان از مهارت‌های مختلف کارآفرینی می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد فعالیت‌های کارآفرینانه مختلف توسعه زنان به‌ویژه در مناطق روستایی و در حوزه‌های خدماتی، تجاری و تولیدی چون گردشگری، کشاورزی، دامداری، باغداری، صنایع‌دستی و غیره باشد که برآیند آن ایجاد اشتغال، کاهش مهاجرت‌، درآمدزایی و غیره است.

روش‌شناسی تحقیق

تحقیق حاضر از نوع کاربردی و روش انجام آن توصیفی‌پیمایشی است. برای جمع‌آوری اطلاعات از دو روش اسنادی و میدانی (پرسش‌نامه) استفاده شد. به منظور پاسخ‌گویی به سؤال‌ها و سنجش درستی فرض اولیه تحقیق و واقعیت‌ها، اطلاعات و داده‌ها از منطقه مطالعه‌شده جمع‌آوری شد. در تحقیق حاضر با توجه به پرسش‌های مطرح‌شده و در راستای پاسخ‌گویی علمی به سؤال‌ها، چگونگی و چرایی وضعیت مسئله و ابعاد آن ‌تبیین شد.

 بر اساس چارچوب نظری، ابعاد مهارتی بررسی‌شده استخراج و بر اساس آن، شاخص‌ها شناسایی شد. مهارت‌ها در هفت سطح مهارتی، مهارت فردی و شخصی با 20 گویه، مهارت ارتباطی با 8 گویه، مهارت تکنیکی و فنی با 8 گویه، مهارت ادراکی با 11 گویه، مهارت بازاریابی و کسب‌وکار (بازارشناسی) با 12 گویه، مهارت مدیریتی با 10 گویه و مهارت مالی و حسابداری با 7 گویه بررسی شد. درمجموع مهارت‌های کارآفرینی با 76 گویه در قالب طیف لیکرت به صورت کمّی نمره‌گذاری شدند. با توجه به مطالعات انجام‌شده در زمینه مهارت‌های کارآفرینی، ابعاد و شاخص‌های تحقیق در جدول شماره 2 آمده است.

به منظور عملیاتی‌سازی مطالعه، بخش مرکزی شهرستان فریمان به عنوان منطقه موردمطالعه انتخاب شد (تصویر شماره 2)، زیرا این منطقه یکی از مناطق با قابلیت بالای کشاورزی و دامداری در استان خراسان رضوی است و زنان نقش زیادی در فعالیت‌های کشاورزی و دامداری دارند. به همین دلیل، فعالیت‌های کارآفرینانه اولیه نیز از سوی آنان در منطقه شکل‌گرفته است. 

N0=1/d225=1/0.22

d را می‌توان از 0/1 تا 0/2 گرفت که در این فرمول 0/2 گرفته شده است. سپس از فرمول زیر تعداد روستاهای نمونه به دست آمد.

تعداد روستاهای بیشتر از 100 نفر جمعیت زن بخش مرکزی که تعدادشان 36 روستاست (N=36).

با توجه به فرمول بالا، از 36 روستایی که بیشتر از 100 نفر جمعیت زن داشتند، 15 روستا که دارای بیشترین جمعیت زنان بودند به عنوان روستاهای نمونه انتخاب شدند (جدول شماره 3). طبق سرشماری سال 1390، 15 روستای منتخب جمعیتی برابر با 14هزار و 869 نفر و 4هزار و50 خانوار و 7هزار و 481 نفر جمعیت زن داشتند. حجم زنان در روستاهای مطالعه‌شده به عنوان جامعه آماری (7هزار و 481 نفر) محسوب شد. حجم نمونه با توجه به فرمول کوکران و با خطای 07/0 درصد، 191 نفر تعیین شد که با استفاده از روش طبقه‌ای تناسبی تعداد زنان نمونه در هر روستا تعیین شد. با توجه به اینکه تعداد نمونه در برخی از روستاها کمتر از 10 نفر تعیین شد، تعداد نمونه در این روستاها به 10 نفر افزایش داده شد تا کمترین میزان نمونه در این روستاها محاسبه شود. بنابراین تعداد نمونه‌ها در روستاهای مطالعه‌شده به 209 نفر زن افزایش یافت.

پس از انتخاب نمونه‌ها، از طریق پرسش‌نامه محقق‌ساخته و بر اساس ابعاد مهارتی و شاخص‌ها، داده‌ها به صورت میدانی جمع‌آوری شد. با استفاده از پیشینه مطالعاتی و پانل تخصصی متشکل از 20 نفر از اساتید دانشگاهی و کارشناسان، روایی شاخص‌ها مشخص شد. به منظور ارزیابی پایایی داده‌ها از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شد. جدول  شماره 4 نشان‌دهنده پایایی و قابل اعتماد بودن داده‌ها برای انجام تحقیق است.

برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از آمار توصیفی و استنباطی (آزمون 

همبستگی پیرسون و تی مستقل) در نرم‌افزار SPSS و برای رتبه‌بندی روستاها از لحاظ مهارت‌های کارآفرینی، از تحلیل رابطه خاکستری (وزن‌دهی استفاده‌شده در تحلیل رابطه خاکستری، تخصیص نقطه‌ای است) و برای نمایش رتبه به‌دست‌آمده از تحلیل رابطه خاکستری از GIS استفاده ‌شد.

یافته‌ها

یافته‌های توصیفی

از بین 209 نفر پاسخ‌گو در روستاهای بررسی‌شده، 6/76 درصد از افراد متأهل و 4/23 درصد مجرد بودند. بیشتر زنان روستایی تحصیلات ابتدایی و راهنمایی (به ترتیب 2/39 و 9/35 درصد) داشتند. بیشتر پاسخ‌گویان (42 درصد) در گروه سنی 20 تا 30 سال قرار داشتند. همچنین کمترین تعداد اعضای خانواده 2 نفر و بیشترین 10 نفر و میانگین تعداد اعضای خانواده 6/4 نفر بود. 2/28درصد از افراد نمونه شاغل و 8/71 درصد از افراد خانه‌دار بودند.

بررسی شاخص‌های مهارت‌های کارآفرینی در منطقه با استفاده از آزمون کای اسکوئر

در تحقیق حاضر متغیر مهارت‌های کارآفرینی به کمک 

مؤلفه‌های متعدد مرتبط با مهارت‌های کارآفرینی، با 7 شاخص و 76 گویه کمّی شده است. برای بررسی وضعیت این متغیر در منطقه مطالعه‌شده با توجه به تعداد پاسخ‌گویان که 209 نفر است، از آزمون کای اسکوئر استفاده‌ شده است. با استفاده از آزمون کای اسکوئر، میزان معناداری برای تمام شاخص‌ها کمتر از 05/0 محاسبه شد. تمام شاخص‌های مهارت کارآفرینی معنادار بود و قابلیت تعمیم به تمام جامعه را دارد. بررسی تفاوت میانگین شاخص‌های مهارت کارآفرینی در منطقه با اطمینان 95 درصد تصادفی نیست و واقعی است. بر اساس گویه‌ای که بیشترین فراوانی را داشته است می‌توان این نکته را ذکر کرد که در این متغیر میزان شاخص‌های مهارت‌های کارآفرینی در منطقه مطالعه‌شده، نسبت بیشتری از جامعه گویه «متوسط به پایین» (61/2) را انتخاب کرده‌اند؛ به حدی که با گویه‌های دیگر تفاوت معناداری وجود دارد (جدول شماره 5).

در جدول  شماره 6، میانگین متغیرهای تحقیق به تفکیک روستا آمده است. با توجه به جدول شماره 6 و تصویر شماره 3 میانگین شاخص‌های مهارت‌های کارآفرینی 62/2 است. بیشترین میزان مهارت‌های کارآفرینی مربوط به روستاهای قلعه‌نو فریمان، سنگ‌بست و عشق‌آباد به ترتیب با میانگین 87/2، 83/2 و 82/2 و کمترین میزان مهارت‌های کارآفرینی مربوط به روستاهای احمدآباد، سردشت و التاتو به ترتیب با میانگین 24/2، 47/2 و 48/2 است. در بین مهارت‌های کارآفرینی، افراد نمونه در مهارت تکنیکی و فنی در حد کم تا خیلی کم با میانگین 63/1 مهارت دارند. میزان اندک مهارت، بیانگر توجه اساسی به این نوع مهارت است. همچنین افراد نمونه در بین مهارت‌های کارآفرینی، در مهارت مدیریتی در حد متوسط به بالا با میانگین 09/3 مهارت داشتند. این مهارت نسبت به دیگر مهارت‌های کارآفرینی وضعیت نسبتاً خوبی دارد.

یافته‌های استنباطی

بررسی رابطه بین متغیرهای فردی و مهارت‌های کارآفرینی زنان روستایی

همان‌طور که در جدول شماره 7 مشاهده می‌شود، سن با آماره پیرسون 75/0، وضعیت تأهل با آماره پیرسون 77/0 و تحصیلات زنان با آماره پیرسون 70/0 با مهارت های کارآفرینی رابطه‌ای مستقیم با شدتی قوی دارد؛ بدین معنی که با افزایش سن و تحصیلات و متأهل‌شدن زنان، مهارت‌های کارآفرینی هم افزایش می‌یابد. همچنین بین بُعد خانوار و شاغل‌بودن زنان نسبت به زنان خانه‌دار با آماره پیرسون 55/0 و 563/0 با مهارت‌های کارآفرینی رابطه‌ای مستقیم با شدتی متوسط تا قوی وجود دارد؛ بدین معنی که هر چه بُعد خانوار زنان بیشتر باشد، زنان مهارت و زمان بیشتری برای افزایش آن دارند. زنان شاغل نسبت به زنان خانه‌دار مهارت بیشتری دارند، زیرا شاغل‌بودن زنان سبب می‌شود در زمینه‌های مختلف مهارت خود را ارتقا دهند. همچنین با توجه به میزان معناداری به‌دست‌آمده، رابطه هر پنج شاخص (سن، وضعیت تأهل، تحصیلات، بُعد خانوار و شاغل‌بودن) با میزان مهارت‌های کارآفرینی معنی‌دار است و قابلیت تعمیم به کل جامعه را دارد.

برای تحلیل بیشتر موضوع، به دلیل طبیعی‌بودن شاخص‌ها و به منظور سنجش و مقایسه میانگین میزان مهارت‌های کارآفرینی از آزمون آماری تی با دو گروه مستقل استفاده شد. بدین منظور، زنان روستایی در دو گروه خانه‌دار و شاغل قرار داده شدند. درجدول شماره 8 نتایج آزمون تی با دو گروه مستقل در ارتباط با تفاوت میزان مهارت‌های کارآفرینی از نظر شاغل و خانه‌داربودن آمده است. برای انجام آزمون تی دو گروه مستقل، ابتدا لازم است برابری واریانس‌ها به کمک آزمون لون بررسی شود. با توجه به جدول شماره 8، سطح معنی‌داری آزمون لون در مواردی که Sig.>0/05 باشد، آزمون تی با فرض برابری واریانس‌ها و در 

موارد دیگر، آزمون تی با فرض نابرابری واریانس انجام می‌گیرد. همان‌طور که مشاهده می‌شود در مهارت‌های کارآفرینی فرض برابری واریانس در نظر گرفته ‌شده است.

همان‌طور که در جدول شماره 8 مشاهده می‌شود، میزان معناداری مهارت کارآفرینی در دو گروه زنان خانه‌دار و شاغل با  Sig.=0/04 که کمتر از 05/0 است، بیانگر وجود تفاوت بین این دو گروه از زنان در سطح اطمینان 95 درصد است. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده می‌توان بیان کرد زنان شاغل نسبت به زنان خانه‌دار مهارت کارآفرینی بیشتری دارند، به‌طوری‌که داشتن شغل برای یک زن روستایی سبب می‌شود بتواند مهارت کارآفرینی خود را در ابعاد مختلف پرورش دهد.

تحلیل فضایی تفاوت مهارت‌های کارآفرینی زنان

به منظور تحلیل فضایی تفاوت مهارت‌های کارآفرینی زنان در بین روستاهای مطالعه‌شده از تکنیک تحلیل رابطه خاکستری استفاده ‌شد. تکنیک تحلیل رابطه خاکستری الگوریتمی با گام‌های مشخص دارد. از تکنیک تحلیل رابطه خاکستری برای انتخاب گزینه برتر بر اساس معیارهایی استفاده می‌شود. این تکنیک نیز مانند تکنیک تاپسیس و ویکور با یک ماتریس تصمیم شروع می‌شود، اما در اینجا علاوه بر اینکه بین معیارهای منفی و مثبت تمایز قائل می‌شود، بین مطلوب‌ترین مقدار هم تمایز قائل می‌شود. بر این اساس در ماتریس تصمیم خاکستری سه دسته معیار وجود دارد که عبارتند از: هر چه بزرگ‌تر بهتر (معیارهای مثبت در تکنیک تاپسیس و ویکور)؛ هر چه کوچک‌تر بهتر (معیارهای منفی در تکنیک تاپسیس و ویکور)؛ و هر چه به مقدار مطلوب نزدیک‌تر بهتر (در تکنیک ویکور و تاپسیس لحاظ نمی‌شود).

ایجاد رابطه خاکستری

در هر سیستم عمومی عوامل متعددی مؤثر هستند که تأثیر متقابل آن‌ها وضعیت و روند رشد و توسعه سیستم را تعیین می‌کند. در تجزیه‌وتحلیل سیستم‌ها تلاش می‌شود عوامل با اهمیت بیشتر شناسایی شوند، اما در هر سیستم عوامل ناشناخته و یا کمتر شناخته‌شده نیز وجود دارند. یکی از روش‌هایی که برای مواجهه با این‌گونه سیستم‌ها استفاده می‌شود، تحلیل رابطه خاکستری است که از اجزای مهم نظریه سیستم خاکستری به شمار می‌رود. ایده اصلی تحلیل رابطه خاکستری به عنوان روش آنالیز کمّی، بر این نکته بنا شده است که مقدار نزدیکی و همبستگی رابطه بین دو عامل مختلف در فرایند پویا و در حال رشد است و باید بر اساس میزان شباهت منحنی‌های آن‌ها سنجیده شود. هر چقدر میزان این شباهت بیشتر باشد، یعنی درجه بیشتری از رابطه بین سری‌ها وجود دارد و برعکس. برای سنجش میزان شباهت از درجه رابطه خاکستری استفاده می‌شود. در این گام هر گزینه بر اساس معیارهایی ارزیابی می‌شود (محمدی و مولایی، 2010؛ آذر و همکاران، 2014)

عادی‌سازی مقادیر

زمانی که واحدهای اندازه‌گیری عملکرد شاخص‌های مختلف متفاوت باشند، ممکن است تأثیر برخی از شاخص‌ها نادیده گرفته شود. همچنین زمانی که برخی شاخص‌های عملکرد دامنه گسترده‌ای داشته باشند، ممکن است چنین اتفاقی روی دهد. برای عادی‌سازی مقادیر از یکی از سه فرمول زیر استفاده می‌شود:

هرچه بزرگ‌تر بهتر                  

هرچه کوچک‌تر بهتر               

هرچه به ارزش مطلوب y* نزدیک‌تر بهتر

Yij=مقدار شاخص هر روستا، Min(yij)=کمترین مقدار شاخص هر روستا، Max(yij)=بیشترین مقدار شاخص هر روستا، *y=ارزش مطلوب.

در مطالعه حاضر برای عادی‌سازی مقادیر از فرمول اول استفاده‌ شده است، چراکه هر چه میزان هر یک از انواع مهارت‌ها در بین زنان روستایی بیشتر باشد زنان مهارت کارآفرینی بیشتری خواهند داشت (جدول شماره 9).

تعریف سری‌های هدف مرجع

پس از ایجاد روابط خاکستری با استفاده از فرمول‌های بالا، تمامی ارزش‌های عملکردی مانند زمانی که از مفهوم عادی‌کردن استفاده می‌شود، بین صفر و یک قرار خواهند گرفت. هر چه xij به 1 نزدیک‌تر باشد، مطلوبیت بیشتری دارد. درنتیجه سری مقایسه‌ای که تمام گزینه‌های آن برابر 1 باشد، بهترین انتخاب خواهد بود. سری هدف مرجع یک سری است که تمامی ارزش‌های عملکردی آن برابر 1 است و به ‌صورت زیر تعریف می‌شود:

Xo=(xo1, xo2, ..., x0j, ..., xon)=(1, 1, ..., 1, ..., 1)

هرچه سری مقایسه‌ای گزینه i به سری مرجع نزدیک‌تر باشد، در این صورت مطلوبیت بیشتری خواهد داشت. تعریف سری‌های هدف مرجع در منطقه مورد مطالعه به شرح جدول شماره 10 است.

ضریب رابطه خاکستری

با استفاده از ضریب رابطه خاکستری نزدیکی هر xij به xoj متناظر سنجش می‌شود. هرچه ضریب رابطه خاکستری بزرگ‌تر باشد، نزدیکی بیشتر است. ضریب رابطه خاکستری به‌صورت زیر محاسبه می‌شود:

*

برای انجام محاسبات فوق باید Δij محاسبه شود:

Δij=xoj-xij

بنابراین min کوچک‌ترین مقدار Δij و max بزرگ‌ترین مقدار Δij خواهد بود. در این رابطه r ضریب تشخیص است و به منظور گسترش یا محدودساختن دامنه ضریب رابطه خاکستری استفاده می‌شود. ضریب تشخیص که گاهی با ρ یا ζ نیز نمایش داده می‌شود، مقداری بین 0 و 1 است و معمولاً 5/0 در نظر گرفته می‌شود. بر اساس مطالعه تحلیل حساسیت چانگ و لین (1999) مقدار 5/0 ضریب تشخیص متعادل است و ثبات خوبی دارد. تعیین ضریب رابطه خاکستری در منطقه مورد مطالعه به شرح جدول شماره 11 است.

رتبه رابطه خاکستری

پس از محاسبه تمامی ضرایب رابطه خاکستری y(xij,xij) رتبه رابطه خاکستری با فرمول زیر محاسبه می‌شود:

این فرمول میزان همبستگی سری مرجع هدف و سری مقایسه‌ای را نشان می‌دهد. در این محاسبات w وزن شاخص‌هاست که به کمک تکنیک‌هایی مانند FAHP یا آنتروپی، تخصیص نقطه‌ای و غیره محاسبه می‌شود. در این مطالعه برای تعیین وزن از نظر ده نفر از افراد خبره در این زمینه و روش تخصیص نقطه‌ای استفاده‌ شده است. تعیین رتبه رابطه خاکستری در منطقه مورد مطالعه به شرح جدول شماره 12 است.

در جدول شماره 13، میزان امتیاز و رتبه هر روستا را می‌توان مشاهده کرد. با توجه به جدول شماره 13، روستاهای قلعه‌نو فریمان، عشق‌آباد و سنگ‌بست در رتبه‌های اول تا سوم و روستاهای سردشت، التاتو و احمدآباد در رتبه‌های سیزدهم تا پانزدهم قرارگرفته‌اند؛ به این معنی که سه روستای اول مهارت بیشتر و سه روستای آخر مهارت کمتری نسبت به دیگر روستاها دارند.

بنابراین روستاهای قلعه‌نو فریمان، سنگ‌بست و عشق‌آباد جزء روستاهایی هستند که مهارت کارآفرینی زنان ساکن در آن‌ها به علت موقعیت جغرافیایی، جمعیت باسواد بیشتر، نزدیک‌بودن به شهرک صنعتی و جاده اصلی مشهد به فریمان بیشتر از دیگر روستاهاست. این عوامل در روستاهای مطالعه‌شده سبب شده است این روستاها و روستاهایی که چنین شرایطی دارند زنانی با مهارت 

*

*

کارآفرینی بیشتر داشته باشند. در روستاهایی چون احمدآباد، التاتو و سردشت به علت پایین‌بودن سطح سواد زنان، وجود فرهنگ سنتی در بین مردان که زن باید در خانه باشد و اجازه کارکردن ندارد، وجود فروشنده‌های سیار در روستا، فاصله از شهر و جاده اصلی، حمایت‌نکردن خانواده، وجود کاغذبازی‌های اداری و غیره سبب شده است در زمینه مهارت‌های کارآفرینی، زنان ساکن در این روستاها و روستاهای مشابه مهارت کارآفرینی کمتری داشته باشند. 

در تصویر شماره 4، موقعیت فضایی روستاهای مطالعه‌شده در چهار گروه در بخش مرکزی شهرستان فریمان آمده است. برای بررسی بیشتر، رابطه بین عوامل تأثیرگذار با رتبه مهارت‌های کارآفرینی زنان تحلیل شد. همان‌طور که در جدول شماره 14 مشاهده می‌شود، جمعیت کل و تعداد افراد باسواد روستا به ترتیب با آماره پیرسون 65/0- و 66/0- است که با رتبه مهارت‌های کارآفرینی زنان رابطه معکوس با شدت قوی دارد؛ بدین معنی که با افزایش هر یک از این شاخص‌ها، رتبه روستا در مهارت کارآفرینی زنان کاهش می‌یابد. بر این اساس، روستاهایی که رتبه خاکستری بهتری (کمتری) دارند، افراد باسواد بیشتری نیز دارند. 

همچنین بین فاصله تا شهر با آماره پیرسون 52/0 و رتبه مهارت‌های کارآفرینی رابطه‌ای مستقیم با شدت متوسط وجود دارد؛ بدین معنی که هر چه فاصله روستا تا شهر نزدیک‌تر باشد، رتبه روستا در زمینه مهارت کارآفرینی زنان کمتر خواهد بود. با توجه به میزان معناداری به‌دست‌آمده، بین هر سه شاخص (فاصله تا شهر، تعداد افراد باسواد روستا و جمعیت) با رتبه روستا در زمینه مهارت‌های کارآفرینی زنان رابطه معنی‌داری وجود دارد؛ بدین معنی که در منطقه مطالعه‌شده با اطمینان 95 درصد این رابطه تصادفی نیست و واقعی است. 

همان‌طور که در جدول شماره 14 مشاهده می‌شود، بین شاخص‌های داشتن مراکز آموزشی راهنمایی و دبیرستان دخترانه در روستا، داشتن دفتر فناوری اطلاعات و دسترسی عمومی به اینترنت، رابطه‌ای معکوس با شدت ضعیف و بسیار ضعیف وجود دارد، اما با توجه به میزان معناداری که بیشتر از 05/0 است، رابطه معناداری در این روابط مشاهده نمی‌شود.

بحث و نتیجه‌گیری

چرخه‌های توسعه اقتصادی همواره با توسعه کارآفرینی به 

*

ه اینکه زنان توان کارآفرینی زیادی مخصوصاً در نهادینه‌شدن فرهنگ کارآفرینی دارند، مهارت‌های کارآفرینی آن‌ها سبب خوداشتغالی و دگراشتغالی می‌شود. شواهد نشان می‌دهد به ‌طور سنتی زنان در حاشیه قرارگرفته‌اند. این امر باعث شده است زنان از نظر انواع مهارت‌های کارآفرینی چون مهارت‌های ارتباطی یا اجتماعی، تکنیکی و فنی، ادراکی، بازاریابی و کسب‌وکار، مدیریتی، مالی و حسابداری و فردی و شخصی در سطح پایینی قرار بگیرند. از آنجا که مهارت کارآفرینی زنان یکی از مؤلفه‌های مهم کارآفرینی است، پژوهش حاضر با هدف بررسی مهارت‌های کارآفرینی زنان روستایی انجام شد. 

نتایج نشان داد زنان روستاهای نمونه از بین هفت مهارت 

*

*

کارآفرینی، در مهارت مدیریتی در بالاترین سطح و در مهارت تکنیکی و فنی در پایین‌ترین سطح قرار دارند. در بین روستاهای مطالعه‌شده، روستاهای قلعه‌نو فریمان، سنگ‌بست و عشق آباد بیشترین میانگین و روستاهای احمدآباد، سردشت و التاتو کمترین میانگین مهارت کارآفرینی را بین زنان داشته‌اند. می‌توان گفت که در روستاهای مختلف بین مهارت کارآفرینی زنان تفاوت‌های فضایی وجود دارد. بنابراین، نیاز است آموزش‌های فراگیر و تقویت مهارت کارآفرینی در زنان روستایی منطقه مطالعه‌شده از طریق نهادهای متولی در نظر گرفته شود. همچنین بین متغیرهای فردی و مهارت کارآفرینی همبستگی مثبت و معنادار با شدت متوسط تا قوی وجود دارد. 

می‌توان گفت بین تغییر ویژگی‌های فردی و مهارت کارآفرینی زنان ارتباط وجود دارد. همچنین بین زنان شاغل و خانه‌دار تفاوت معناداری از لحاظ میزان مهارت کارآفرینی وجود دارد، به‌طوری‌که زنان شاغل مهارت بیشتری نسبت به زنان خانه‌دار دارند. این توصیفات نشان‌دهنده این است که ویژگی‌های فردی افراد می‌تواند در توسعه مهارت افراد تأثیر مثبتی داشته باشد. اشتغال زنان نیز می‌تواند زمینه توسعه مهارت زنان را فراهم آورد. همان‌طور که مشاهده شد از تئوری خاکستری برای رتبه‌بندی استفاده شده است. در این روش هر چه رتبه خاکستری به‌دست‌آمده از این رویکرد بالاتر باشد، بیانگر این است که آن دسته از روستاها از منظر مهارت کارآفرینی زنان در وضعیت مطلوبی هستند. 

*

نتایج حاصل از رتبه‌بندی روستاهای نمونه بر اساس وضعیت مهارت کارآفرینی زنان حاکی از آن است که سه روستای سردشت، التاتو و احمدآباد با کمترین درجه رابطه خاکستری زنان در وضعیت مطلوبی قرار ندارند و به عنوان روستاهایی با مهارت‌های کارآفرینی کمتر زنان شناخته‌ می‌شوند. بر اساس نتایج حاصل از رتبه‌بندی مهارت‌های کارآفرینی زنان روستایی بخش مرکزی شهرستان فریمان، سه روستای قلعه‌نو فریمان، عشق‌آباد و سنگ‌بست با بیشترین درجه رابطه خاکستری در مقایسه با دیگر روستاهای نمونه از نظر مهارت کارآفرینی زنان در وضعیت مطلوب‌تری قرار دارند و به عنوان روستاهایی با مهارت‌های کارآفرینی بیشتر زنان شناخته می‌شوند. 

همچنین بین تعداد افراد باسواد روستا و جمعیت کل روستا با رتبه روستا در زمینه مهارت کارآفرینی زنان رابطه معکوس با شدت متوسط وجود دارد. روستاهای نزدیک شهر نسبت به روستاهای دورتر در زمینه مهارت‌های کارآفرینی رتبه بهتری دارند. با توجه به میزان معناداری به‌دست‌آمده در این روابط که کمتر از 0/05 است، این روابط معنادار بوده و ناشی از شانس نبوده است. 

نتایج پژوهش با مطالعات محققانی چون جوسو و همکاران (2011)، لشگرآرا و همکاران (2011) و مخت و همکاران (2013) همسویی بیشتری دارد، چراکه سطح مهارت‌های کارآفرینی منطقه مطالعه‌شده در این پژوهش‌ها در سطح کم تا متوسط است و افراد تحصیل‌کرده مهارت‌های کارآفرینی بیشتری دارند. این محققان در بخش پیشنهادها، به آموزش در زمینه‌های مختلف اشاره کرده‌اند. در بیشتر تحقیقات داخلی که مهارت‌های کارآفرینی را بررسی کرده‌اند، تحقیقات اندکی در زمینه مهارت‌های کارآفرینی زنان روستایی صورت گرفته است. با توجه به نقش مهم زنان در کارآفرینی، پژوهش عمیقی به بررسی سطوح مهارتی کارآفرینی زنان نپرداخته است. همچنین در هیچ پژوهشی مهارت کارآفرینی زنان در روستاهای مختلف سطح‌بندی نشده است. در بیشتر مطالعات، تنها سه یا چهار بُعد از مهارت‌ها بررسی شده است. در مطالعه حاضر تلاش شده است با نگاه کل‌نگر و یکپارچه تمامی مهارت‌ها بررسی شود. 

با توجه به یافته‌های تحقیق، پیشنهاد‌های زیر ارائه می‌شود:

استفاده از تحلیل رابطه خاکستری نشان می‌دهد روستاهای برتر از لحاظ مهارت کارآفرینی، قلعه‌نو فریمان، عشق‌آباد و سنگ‌بست هستند.  در این روستاها چنانچه زنان بخواهند سطح مهارت بیشتری داشته باشند، باید در روستا فعالیت بیشتری داشته باشند و ارتباط خود را با کارفرمایان شهرک صنعتی حفظ کنند تا امکان ایجاد کار را برای آن‌ها فراهم کنند.

پیشنهاد می‌شود در روستاها فرهنگ‌سازی شود تا کار زنان تنها به کار خانه معطوف نباشد و زنان بتوانند در خارج از خانه هم ‌شغلی داشته باشند، چرا که در روستاهای مطالعه‌شده زنانی که شغل داشتند نسبت به زنان خانه دار مهارت بیشتری نیز داشتند.

پیشنهاد می‌شود سازمان‌ها در زمینه آموزش کارآفرینی از زنان حمایت بیشتری کنند و فرصت‌های لازم را در اختیار آنان قرار دهند تا زنان بتوانند مهارت‌های خود را در زمینه‌های مختلف کارآفرینی ارتقا دهند. همچنین پس از آموزش، در زمینه‌های مختلف از آنان حمایت شود، چراکه بدون حمایت از زنان در زمینه کارآفرینی، آن‌ها در این زمینه کاری پیش نخواهند برد.

همچنین با توجه به اینکه در روستاهای مطالعه‌شده، زنان در زمینه مهارت‌های فنی و تکنیکی سطح مهارتی پایین‌تری نسبت به سایر مهارت‌ها دارند، لازم است کلاس‌های آموزشی مناسبی در این زمینه برگزار شود.

با توجه به وجود رابطه مستقیم بین افزایش مهارت و سطح سواد، باید زمینه‌های لازم برای افزایش سطح سواد زنان فراهم شود. 

تشکر و قدردانی

از همه افرادی که صبورانه در تکمیل پرسشنامه‌ها همکاری کردند تشکر می‌کنیم. مقاله حامی مالی نداشته است.

References

Ahmad Pour Dariani, M., Nickbin, H., & Karimi, A. (2012). [Factors affecting entrepreneurship development through agricultural advisory services corporations in Zanjan Province (Persian)]. Iranian Journal of Agricultural Economics & Development Research, 2(4), 535-46.

Ahmadi, E., & Doust Mohammadlou, H. (2010). [A study of the relationship between the managers’ triad skills (Technical, human and cognitive) and effectiveness (Persian)]. Quarterly Journal of New Approach in Educational Administration, 1(2), 119-36. 

Ahmadpour, A., Ghasemi, H., & Alikhani Dadoukolaei, M. (2015). [Factors affecting the development of students’ entrepreneurial skills at agricultural colleges in Iran (Persian)]. Agricultural Education Administration Research, 7(32), 26-40. doi: 10.22092/JAEAR.2015.102955

Alidoost, S., Lashgarara, F., & Farajollah Hoseini, S. J. (2013). [Barriers to entrepreneurship development in rural women (Case Study: Garmsar County) (Persian)]. Paper presented at The National Conference on Entrepreneurship and Knowledge Based Business Management, Babolsar, Iran, 13 November 2012.

Alvani, M., & Roudgar Nezhad, F. (2010). [Model of entrepreneurship development in small and medium enterprises (Persian)]. Journal of Business Management, 9(4), 83-88.

Azar, A., Juneghani, S., & Ahmadi Nick Juneghani, P. (2014). [Fuzzy theory and its function in decision making (Persian)]. Tehran: Saffar Publication.

Baniasadi, N. (2011). [Investigating the relationship between social capital and entrepreneurship, villages; Case study: Villages of Kerman (Persian)] (MA thesis). Isfahan: Isfahan University of Technology.

Baum, J. R., & Locke, E. A. (2004). The relationship of entrepreneurial traits, skill, and motivation to subsequent venture growth. Journal of Applied Psychology, 89(4), 587–98. doi: 10.1037/0021-9010.89.4.587

Brixiová, Z., Ncube, M., & Bicaba, Z. (2015). Skills and youth entrepreneurship in Africa: Analysis with evidence from Swaziland. World Development, 67, 11–26. doi: 10.1016/j.worlddev.2014.09.027

Chell, E. (2013). Review of skill and the entrepreneurial process. International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research, 19(1), 6–31. doi: 10.1108/13552551311299233

Dabson, B., Malkin, J., Matthews, A., Pate, K., & Stickle, S. (2003). Mapping rural entrepreneurship. Washington, D.C.: Corporation for Enterprise Development.

Darban Astaneh, A., Qadiri Masoum, M., Firoozi, M. A. (2012). [The study of relationship between rural administrator's entrepreneurial skills and organizational performance (Case study: Qazvin rural administration province) (Persian)]. Journal of Rural Research, 3(9), 27-59.

Deakins, D., & Freel, M. S. (2009). Entrepreneurship and small firms. New York: McGraw-Hill.

Eslamieh, F., & Mohammad Davoudi, AH. (2014). [Evaluating elementary school principals level of professional qualifications and skills and its relationship with teachers job commitment and involvement (Persian)]. Journal of Instruction and Evaluation, 7(27), 103-16.

Faraji Sabokbar, H. A., Badri, A., Sojasi Qidari, H., Sadeqloo, T., & Shahdadi Khaje Asgar A. (2011). [Entrepreneurship development ranking (gradation) in rural area by using of PROMETEE technique (Persian)]. Journal of Human Geography Research, 75, 53-68.

Feiz, D. (2009). [The effect of gender on entrepreneurial personality characteristics of students: Case of University of Semnan (Persian)]. Women's Studies (Sociological & Psychological), 7(3), 25-44.

Haji Zadeh, M., Salehi, M., & Qayekhloo, M. (2012). [The impact of ICT on entrepreneurship skills of educators in Mazandaran vocational and training centers (Persian)]. Journal of Information and Communications Technology in Educational Sciences, 2(2), 5-18.

Heydari Sareban, V. (2012). [Prioritizing the barriers effective on the entrepreneurship of rural women (AHP Method); Case study: Ardabil Province. Women Studies, 10(2), 159-177.

Hosseini, M., & Soleiman Pour, M. (2006). [The effects of promoting the spirit of entrepreneurship in agricultural development process (Persian)]. Jihad, 26(273), 250-65.

Hosseini, T., & Lashgarara, F. (2014). [Identifying the effective factors on development of entrepreneurship skills of rural women cooperatives in Fars Province (Persian)]. Journal of Agricultural Extension and Education Research, 7(2), 13-33.

Hosseininia, Gh. H. Yaghobi Farani, A., & Seyedin, R. (2014). [Measuring factors affecting female entrepreneur's business performance in rural areas of Mianeh County (Persian)]. Women in Development and Politics, 12(4), 545-58.

Ibrahimpour, H., Habibian, S., Janaizadeh, M., & Nickrooz, Z. (2011). [Role of skills in entrepreneurship (Persian)]. Paper presented at The National Conference on Entrepreneurship, Cooperation, and Economic Jihad, Nain, Iran, 19-20 December 2011.

Imani Jajromi, H., & Pourrajab Miyandoab, P. (2012). [Review and assessment of the characteristics of Dehyaran entrepreneurial and the effect of technical and professional skills on it (Persian)]. Journal of Community Development, 3(2), 107-26.

Jahangiri, A., & Kalantari Saghafi, R. (2008). [An assessment of entrepreneurial characteristics of telecommunications company managers (Persian)]. Journal of Entrepreneurship Development, 1(1), 87-110.

Jamshidi Kohsari, H., & Ghasemi, M. (2008). [Entrepreneurship: Concepts, roles and skills (Persian)]. Entrepreneurial Community of University of Tehran, Qom Campus, 1(1), 56-72.

Jusoh, R., Ziyae, B., Asimiran, S., & Kadir, S. A. (2011). Entrepreneur training needs analysis: Implications on the entrepreneurial skills needed for successful entrepreneurs. International Business & Economics Research Journal, 10(1). doi: 10.19030/iber.v10i1.933

Kakapour, S., & Khanifar, H. (2014). [The study of relations between social skill of entrepreneurs, market orientation and corporate entrepreneurship among knowledge-based organizations in Tehran (Persian)]. Journal of Entrepreneurship Development, 7(24), 349-67.

Kantor, P. (2002). Promoting women’s entrepreneurship development based on good practice programs: Some experience from the north to the south. Geneva: International Labour Organization.

Khodadadi, F., & Hasoumi, T. (2012). [Study of the relationship between the managers’ conceptual, humane, and technical skills and their efficiency from the teachers’ point of view in girls’ high schools in the city of Sari (Persian)]. Educational Administration Research Quarterly, 3(3), 75-90.

Lashgarara, F., Roshani, N., & Najafabadi, M. O. (2011). Influencing factors on entrepreneurial skills of rural women in Ilam City, Iran. African Journal of Business Management, 5(14), 5536-40. doi: 10.5897/AJBM11.623

Mirdamadi, M., Lashgarara, F., & Tabib Zadeh, M. (2013). [Identifying challenges in development of entrepreneurial skills of rural women in Qom Province (Persian)]. Occupation and Society, 166, 54-8.

Mohammadi, A., & Molaee, N. (2010). [Applying a multi criteria decision making model based on grey theory in performance evaluation of firms (Persian)]. Journal of Industrial Management, 2(4), 125-142.

Mokhet, S., Movarej, M., Surani, F., & Rajabian, F. (2014). [Skills of entrepreneurial personality of rural youth of Gonbad-e-Kavous County (Persian)]. Iranian Journal of Agricultural Economics & Development Research, 44(3), 523-532.

Morgan, S. L., Marsden, T., Miele, M., & Morley, A. (2010). Agricultural multifunctionality and farmers' entrepreneurial skills: A study of Tuscan and Welsh farmers. Journal of Rural Studies, 26(2), 116-29. doi:  10.1016/j.jrurstud.2009.09.002

Morshedi Estahbanaty, S. S. (2014). How to increase agricultural entrepreneurial skills. European Online Journal of Natural and Social Sciences, 2(3), 1244-51.

Norouzzadeh, R. & Kossary, M. (2009). [Description of the characteristics of the quadruplet elements undergraduate curriculum with emphasis on training entrepreneurship skills (Persian)]. Qurterly Journal of Research and Planing in Higher Education. 15(4), 1-18.

Pyysiäinen, J., Anderson, A., McElwee, G., & Vesala, K. (2006). Developing the entrepreneurial skills of farmers: Some myths explored. International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research, 12(1), 21–39. doi: 10.1108/13552550610644463

Razghandi, N., & Durrani, K. (2008). [Entrepreneurial training strategy: Development and effectiveness (Persian)]. Paper presented at The 1st National Entrepreneurship Conference of Creativity and Future Organizations, Tehran, Iran, 25-26 February 2008.

Rezvani, M., & Najarzadeh, M. (2009). [Study and analysis of villagers, background knowledge on entrepreneurship in the process of rural development, Case study: South Baraan District (Isfahan County) (Persian)]. Journal of Entrepreneurship Development, 1(2), 161-82.

Saber, F. (2007). [Ways to develop women entrepreneurship in Iran (Persian)]. Tehran: Roshangaran and Motale'at-e Zanan Pub.

Seuneke, P., Lans, T., & Wiskerke, J. S. C. (2013). Moving beyond entrepreneurial skills: Key factors driving entrepreneurial learning in multifunctional agriculture. Journal of Rural Studies, 32, 208–219. doi: 10.1016/j.jrurstud.2013.06.001

Tabibzadeh, M., & Lashgarara, F. (2013). [Identifying entrepreneurship skills development requirements of rural women in the Qom Province (Persian)]. Journal of Agricultural Extension and Education Research, 6(4), 61-72.

Usman, A. S., & Tasmin, R. (2015). Entrepreneurial skills development strategies through the mandatory students’ industrial work experience scheme in Nigeria. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 204, 254–8. doi: 10.1016/j.sbspro.2015.08.148

Vafaee, F., & Shafee, R. (2011). [Survey on the role of organizational factors in the increasing of entrepreneurship in small industrial corporations (Persian)]. Management Research in Iran, 14(4), 233-57.

Yaqubi Ferani, A., Soleimani, A., & Movahedi, R. (2014). [Analysis of factors affecting the entrepreneurship of rural women (Persian)]. Women's Studies Sociological and Psychological, 12(4), 7-42. doi 10.22051/jwsps.2015.1493

Zeraatpishe, Z., Shafie, M. J., Mousavi Zadeh, F. S., Samimi, Kh., & Kananidoost, D. (2015). [Examine the role of entrepreneurial skills development, employment of women in rural (Case study: rural city Kazeroon) (Persian)]. Journal of Skills Training, 4(13), 111-24.

Entrepreneurial skills include the activities or operational knowledge required to run and manage a successful business; such knowledge may include finance, accounting, marketing, management, technical sciences, and so on. Currently, skills, as a contributing factor to entrepreneurship, have a considerable impact on optimal operation, providing satisfaction and promoting motivation among the people, which ultimately result in the development of human resources and increased productivity.Deakins and Freel (2009) have classified "entrepreneurial skills" into three groups; personal, interpersonal, and process skills. There is another category of entrepreneurial skills, which most entrepreneurship experts agree upon. In this classification, entrepreneurial skills are divided into three categories: personal, technical, and management skills. Results show that in order to establish an effective entrepreneurship at rural areas, we need to adopt a combined approach to various types of skills (relational or social, technical, conceptual, marketing and business, management, finance, accounting, and individual) so that it is more effective at rural environments.This research is an applied one conducted with a descriptive- analytical design. The entrepreneurial skills were quantified using 76 items in seven skills, including individual and personal skills (20 items), communication skills (8 items), technical skills (8 items), cognitive skills (11 items), marketing and business skills (12 items), management skills (10 items), and financial and accounting skills (7 items). The sample number was 191 according to Cochran formula with an error rate of 0.07%. However, the number of samples in some villages was less than 10, so the number of samples was increased to 10 in these villages. Finally, the total number of samples reached 209 women. The Cronbach's α test was used to assess the reliability of data; the results show that the data were accessed as very good and suitable for the research.