تعداد نشریات | 161 |
تعداد شمارهها | 6,532 |
تعداد مقالات | 70,500 |
تعداد مشاهده مقاله | 124,084,211 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,188,610 |
عوامل تأثیرگذار بر شکلگیری دولتهای دیکتاتوری- رانتیر در منطقۀ خلیج فارس | ||
پژوهشهای جغرافیای انسانی | ||
مقاله 14، دوره 49، شماره 1، فروردین 1396، صفحه 203-225 اصل مقاله (1.21 M) | ||
نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jhgr.2017.58509 | ||
نویسندگان | ||
بهادر زارعی1؛ کیومرث یزدان پناه درو* 1؛ سیدمهدی موسوی شهیدی2 | ||
1استادیار دانشکدة جغرافیا، گروه جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران | ||
2دانشجوی کارشناسی ارشد، جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران | ||
چکیده | ||
بیشک جغرافیا و نفت در منطقة خلیجفارس مهمترین عامل شکلگیری و تداوم حکومتهای دیکتاتوری و رانتی بوده است. جغرافیا و مؤلفههای برآمده از آن در منطقة خلیجفارس مانند موقعیت، آبوهوا، ریزشهای جوی و اقتصاد کشاورزی و دامی متأثر از ویژگیهای جغرافیایی این منطقه تا حد زیادی در ایجاد بستر اقتصادی و نظام اجتماعی قبیلهای و عصبیت عربی و درنهایت در ساخت نظام حکومتهای دیکتاتوری این منطقه نقشآفرین بوده است. پس از جنگ جهانی دوم، علاوهبر عوامل جغرافیایی سازندة حکومتهای دیکتاتوری، عامل نفت موجب ایجاد حکومتهای رانتیر در منطقه شد. نفت در عین حال سیاسیترین کالای اقتصادی جهان امروز بهشمار میرود. پژوهشگران و اندیشمندان سیاسی و جامعه به پدیدة رانت و حکومت رانتیر یا دولت تحصیلدار بهویژه با مطرحشدن نفت بهعنوان عامل ایجاد حکومتهای رانتیر توجه کردند. رانت درآمدی محسوب میشود که برخلاف سود و مزد که نتیجة فعالیتهای اقتصادی است، بدون تلاش بهدست میآید و حکومت رانتیر حکومتی است که بیش از 42 درصد از درآمدهای آن از رانت خارجی حاصل میشود. از اینرو، بیشتر کشورهای حوزة خلیجفارس بهواسطة موقعیت جغرافیایی خود در طول چند دهة گذشته اقتصاد تکپایة مبتنیبر تولید و فروش نفت را تجربه کردهاند که این امر موجب شکلگیری حکومتهای رانتیر در کشورهای منطقه شده است. پژوهش حاضر درصدد نشاندادن عوامل جغرافیایی تأثیرگذار بر شکلگیری حکومتهای دیکتاتوری در منطقه و در پی تداوم حکومتهای رانتیر متکی به نفت بر وضعیت جغرافیای سیاسی منطقه بوده است. براساس نتایج این پژوهش، بستر جغرافیایی منطقة خلیجفارس در طول حیات سیاسی خود زمینهساز ساخت حکومتهای دیکتاتوری قبل از کشف نفت شده است و پس از کشف نفت، علاوهبر عوامل ذکرشده، منابع سرشار نفت و گاز و عمر طولانی استفاده از این منابع به استقلال حکومت از ملت در راستای تأمین نیازهای مالی خود و تداوم رویههای دیکتاتوری منجر شده است. | ||
کلیدواژهها | ||
جغرافیا؛ جغرافیای سیاسی؛ حکومت رانتیر؛ خلیجفارس؛ رانت | ||
مراجع | ||
علیخانی، بهلول، 1381، آبوهوای ایران، نشر پیام نور، تهران. Asoef, G., 1989, Rent-seeking; a new concept in political theory and the theory of economic development, Selection of Socio-Economic Issues, Vol. 2, No. 102- 103, PP23-26.
آسوف، گیدو، 1369، رانتجویی؛ مفهومی نو در نظریة اقتصادی سیاسی و بحث نظریه توسعه، ترجمة قدیر نصری مشکینی، گزیدة مسائل اقتصادی- اجتماعی، سال1369، شمارة 102- 103، مرداد ، صص 23-26.
Economical and political liberalization in a rentier economy, P. 138.
حاجی یوسفی، امیرمحمد، 1376، رانت؛ دولت رانتیریسم، یک بررسی مفهومی، ماهنامة اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شمارة 125- 126، ص 152.
حاجی یوسفی، امیرمحمد، 1377، استقلال نسبی دولت یا جامعة مدنی در جمهوری اسلامی ایران، فصلنامة مطالعات راهبردی، شمارة 2، ص 92.
کامروا، مهران، 1388، خاورمیانه معاصر تاریخ سیاسی پس از جنگ جهانی اول، نشر قومس، تهران.
کمپ، جفری و هارکاوی رابرت، 1383، جغرافیای استراتژیک خاورمیانه، ترجمة سیدمهدی حسینی متین، نشر پژوهشکدة مطالعات راهبردی، تهران.
مجتهدزاده، پیروز، 1379، ایدههای ژئوپولوتیک و واقعیتهای ایرانی مطالعه روابط جغرافیایی و سیاست در جهان دگرگون شونده، چاپ اول، نشر نی.
میرحیدر، دره، 1384، بررسی مفهوم territoriality و تحول آن از دیدگاه جغرافیای سیاسی، فصلنامة ژئوپلیتیک. سال 1388، شمارة 1، صص80و83.
میرحیدر، دره 0(1384)، بررسی مفهوم territoriality و تحول آن از دیدگاه جغرافیای سیاسی. تهران: فصلنامۀ ژئوپلیتیک. شمارۀ 1، صص 80-83 . Myrhydr, D., 1989, The geopolitical importance of the Persian Gulf, Foreign Policy Magazine, Antsharatv Ministry of Foreign Affairs, Vol. 4, No. 1- 2.
میرحیدر، دره، 1369، اهمیت ژئوپلیتیک خلیجفارس، مجلة سیاست خارجی، انتشارات وزارت امور خارجه، سال چهارم، شمارة 1- 2، صص 71-74 .
زارعی، بهادر، 1393، ژئواکونومیک خلیجفارس و امنیت انرژی، نشر فصلنامه جغرافیای انسانی، تهران.
زارعی، بهادر، 1391، اطلس نظامی-راهبردی خلیجفارس، نشر سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,067 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 839 |