پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 163 |
| تعداد شماره‌ها | 6,878 |
| تعداد مقالات | 74,135 |
| تعداد مشاهده مقاله | 137,876,114 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 107,235,213 |
تقنین شریعت واکاوی یک معمای تاریخی در فراتحلیلِ فقهی-کلامی امامیه و فقه اهل تسنن | ||
| فقه و مبانی حقوق اسلامی | ||
| دوره 58، شماره 1، شهریور 1404، صفحه 209-232 اصل مقاله (606.54 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jjfil.2025.373397.669811 | ||
| نویسندگان | ||
| سید محسن قائمی خرق* 1؛ محمد جواد محمدی پور2 | ||
| 1استادیار، گروه حقوق بشر و محیط زیست، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران. | ||
| 2دانش‌آموختۀ سطح 3، فقه و حقوق عمومی، مجتمع فقه، حقوق و قضای اسلامی، قم، ایران | ||
| چکیده | ||
| تقنین شریعت به معنای تبدیل احکام فقهی به قانون (و گاهی فراتر از یک تغییر قالب و شکلِ بیان هنجارهای الزام‌آور) امری است که گرچه مقوله‌ای تاریخی به شمار می‌آید؛ اما بحثی همچنان حل ناشده مانند "تعارض و تزاحم میان فتوا و قانون" و "جایگاه مرجعیت دینی در حکومت اسلامی" است. این رویکرد، همچنان دارای مخالفان و موافقانی در میان صاحبنظران امامیه و اهل تسنن است. این بحث در رویکردهای فقه اهل تسنن، رنگ فقهی به خود داشته و با رویکرد "پیامدگرایی" و ذیل مباحثی مانند «حکم فقهی الزام قاضی به مذهبی معین» مورد توجه قرار گرفته است؛ اما تحلیل این موضوع در میان فقهای شیعه، متاثر از بسترهای سیاسی نظیر عصر مشروطه و یا رویکردی کلامی است. در کنار این یافته، می‌توان نتیجه دیگر این نوشته توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای را پس از طرح ادله مخالفان و موافقان تقنین شریعت، بر اتقان و قوت ادله موافقان دانست. گرچه روش مطلوب فرآیند "تقنین شریعت" و گستره امکان‌پذیر از شریعت برای تقنین، همچنان امری است که نیازمند گفتگو است و حل معمای تاریخی امکان یا امتناع تقنین شریعت، مقوله‌ای متاثر از دو مسئله پیش‌گفته است و مستظهر شدن حکم امکان به مبانی ذکر شده در این نوشتار مانند مقدمه واجب و حفظ نظام نیز در گرو "شکل" تقنین شریعت خواهد بود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تقنین شریعت؛ حکومت اسلامی؛ احکام فقهی؛ فقه امامیه؛ فقه اهل تسنن | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم
ابن بابویه، محمد بن علی (1413 ق). من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم (1425 ق). مجموع فتاوی شیخ الإسلام أحمد بن تیمیه. الطبعة الأولی. مدینة منورة: وزارة الشئون الإسلامیة و الأوقاف و الدعوة و الإرشاد للمملکة العربیة السعودیة.
ابن حجر هیتمی، احمد بن محمد (بی‌تا). الفتاوی الکبری الفقهیة. الطبعة الثانیة. قاهرة: مطبعة عبدالحمید أحمد حنفی.
ابن سعد، محمد بن سعد (1410 ق). الطبقات الکبری. الطبعة الثالثة. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن قدامه، عبدالله بن أحمد (1417 ق). المغنی. الطبعة الأولی. ریاض:دار عالم الکتب.
ابن قیم الجوزیه، محمد بن ابی‌بکر (1423 ق). اعلام الموقعین. الطبعة الأولی. تصحیح مشهور حسن سلمان، ریاض:دار ابن الجوزی.
ــــــــــ (1428 ق). زاد المعاد. الطبعة الأولی. مصر:دار الآفاق العربیة.
ابن مسکویه (1377 ش). تجارب الأمم. چاپ اول. تحقیق ابوالقاسم امامی، تهران:دار سروش.
ابن مقفّع، عبدالله بن دادویة (بی‌تا). آثار ابن مقفّع. الطبعة الأولی. بیروت:دار مکتبة الحیاة.
ابن ندیم، محمد بن اسحاق (1346 ش). الفهرست. چاپ دوم. تهران: بانک بازرگانی ایران (چاپخانه).
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1419 ق). تفسیر القرآن العظیم. الطبعة الأولی. بیروت:دار الکتب العلمیة.
ابوالحسنی (منذر)، علی (1388 ش). شیخ فضل الله نوری؛ مصلح دین‌ورز و دادخواه. نشریه مطالعات تاریخی، 7 (24)، 10-63.
ابونعیم، احمد بن عبدالله (1427 ق). حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء. الطبعة الثالثة. بیروت: دارالکتب العلمیة.
أحمد، عیسی فتح الله (2014 م). تقنین أحکام الشریعة حکمه و مراحله. مجلة الحق، 1 (1)، 51-76.
اراکی، محمدعلی، (1408 ق). رسالة الاجتهاد و التقلید، همراه درر الفوائد عبدالکریم حائری یزدی. چاپ اول. قم: بی‌نا.
الأشقر، عمر سلیمان (1412 ق). تاریخ الفقه الإسلامی. الطبعة الثالثة. عَمّان: دارالنّفائس.
الألفی، محمد جبر (1414 ق). محاولات تقنین أحکام الفقه الإسلامی. الطبعة الأولی. بی‌جا: المکتبة الشاملة الذهبیة.
امامی، مسعود (1388 ش). جدال تعبد و تعقل در فهم شریعت (4) تقابل دیدگاه‌های میرزای نائینی و شیخ فضل الله نوری در مشروطیت (2). نشریه فقه اهل بیت علیهم السلام، 15 (57)، 132-177.
آل کاشف الغطاء، محمدحسین (1422 ق). تحریر المجلة. الطبعة الأولی. قم: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیة، المعاونیة الثقافیة، مرکز التحقیقات الدراسات العلمیة.
آل‌غازی، عبدالقادر (1382 ق). بیان المعانی علی حسب ترتیب النزول. الطبعة الأولی. مصر: مطبعة الترقی.
بادپا، عبیدالله (1392 ش). ضرورت قانون‌گذاری احکام فقهی و تاثیر آن در تقریب دیدگاه‌های مذاهب اسلامی. دوفصلنامه فقه مقارن، 1 (2)، 31-50.
باز اللبنانی، سلیم رُستُم (1923 م). شرح المجلة. الطبعة الثالثة. بیروت: المطبعة الأدبیة.
باقرزاده، احد (1387 ش). فقه و قانون‌گذاری در اسلام. فصلنامه علمی-ترویجی علوم اسلامی، 3 (11)، 59-92.
باقری، عباس (1386 ش). بخش آزاد: سیر تحولات قانون‌گذاری در اسلام. نشریه مجلس و راهبرد، 14 (55)، 315-348.
بهسودی، محمدسرور (1422 ق). مصباح الأصول (تقریرات درس آیت الله العظمی ابوالقاسم خوئی) الطبعة الأولی. قم: مکتبة الداوری.
پاشاصالح، على (1395 ش). سرگذشت قانون (مباحثی از تاریخ حقوق ایران). چاپ اول. تهران: دانشگاه تهران.
ترکمان، محمد (گردآورنده). (1362 ش). مجموعه‌ای از: رسائل، اعلامیه‌ها، مکتوبات، … و روزنامۀ شیخ شهید فضل الله نوری. چاپ اول. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
جعفرنیا، فاطمه (1397 ش). سیاست‌های حکومت آل‌بویه در جهت تحکیم وحدت میان شیعه و اهل سنت. تاریخنامه خوارزمی، 5 (22)، 21-38.
جعفریان، رسول (1379 ش). صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست. چاپ اول. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
جمل، سلیمان بن عمر (1427 ق). الفتوحات الإلهیة بتوضیح تفسیر الجلالین. الطبعة الثالثة. بیروت:دار الکتب العلمیة.
جهشیاری، محمد بن عبدوس (1408 ق). کتاب الوزراء و الکتّاب. چاپ اول. بیروت: دارالفکر الحدیث.
حر عاملی، محمد بن حسن (1412 ق). وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. الطبعة السادسة. بیروت:دار إحیاء التراث العربی.
حسینی شیرازی، سید محمد (1407 ق). الفقه: موسوعة استدلالیة فی الفقه الإسلامی (کتاب الحقوق). چاپ اول. قم: موسسة الفکر الإسلامی.
حسین، أحمد فراج (بی‌تا). تاریخ الفقه الاسلامی. الطبعة الثانیة. القاهره: الدار الجامعیة.
الحطّاب الرّعینی، أبی عبدالله محمد بن محمد بن عبدالرحمن المغربی (1416 ق). مواهب الجلیل لشرح مختصر خلیل. الطبعة الأولی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
خمیس، محمد عطیة (1399 ق). تقنین الشریعة الإسلامیة. نشریة الأزهر، 51 (4)، 805-516.
خمینی، سید روح الله (1368 ش). ولایت فقیه. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
ــــــــــ (1389 ش). صحیفه امام. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
الدرعان، عبدالله (بی‌تا). المدخل للفقه الاسلامی. الطبعة الأولی. الریاض: مکتبة التوبة.
دسوقی، محمد (بی‌تا). حاشیة الدسوقی علی الشرح الکبیر. الطبعة الأولی. مصر:دار إحیاء الکتب العربیة.
دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (1368 ش). درآمدی بر حقوق اسلامی. چاپ اول. تهران: سمت.
دلال، عباس (1995 م). ادیباً و فقیهاً و عالماً. الطبعة الأولی. بیروت: بی‌نا.
رضا، محمد رشید (1426 ق). فتاوی الإمام محمد رشید رضا. الطبعة الثالثة. بی‌جا: بی‌نا.
زارعی رشکوئیه، مسعود (1383). عدلیه نوین؛ اصلاحات نظام قضائی در عصر پهلوی اول. مجله حقوقی گواه، 2 (2-3)، 97-100.
الزحیلی، وهبة (2013). جهود تقنین الفقه الاسلامی. الطبعة الأولی. لبنان:دار الفکر المعاصر.
الزّرقا، مصطفی أحمد (1425 ق). المدخل الفقهی العام. الطبعة الثانیة. دمشق:دار القلم.
زرگری‌نژاد، غلام‌حسین (گردآورنده). (1387 ش). رسایل مشروطیت. چاپ اول. تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
سبحانی، جعفر (1422 ق). الوسیط فی اصول الفقه. الطبعة الأولی. قم: مؤسسة الامام الصادق علیه السلام.
السّجستانی، سلیمان بن الأشعث (بی‌تا). سنن إبی داوود. الطبعة الأولی. بیروت: المکتبة العصریة.
سعیدی، عبد الله بن محمد (بی‌تا). التلفیق و حکمه فی الفقه الاسلامی. الطبعة الخامسة. ریاض: جامعة ملک سعود.
السّنبانی، أحمد علی (2021 م). تقنین أحکام الشریعة الإسلامیة و ضماناته و ضوابطه و الخطة العملیة للتقنین الشرعی. مجلة ابن خلدون للدراسات و الأبحاث، 2 (5)، 24-49.
سید مرتضی، علی بن الحسین (1376 ش). الذریعة الی اصول الشریعة. چاپ اول. تصحیح ابوالقاسم گُرجی. تهران: دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ.
شاکر، أحمد محمد (1417 ق). الباعث الحثیث: شرح اختصار علوم الحدیث. الطبعة الأولی. ریاض: مکتبة المعارف.
شایگان، سیدعلى (1324 ش). حقوق مدنى ایران. چاپ اول. تهران: چاپخانه مجلس شورای ملی.
شثری، عبدالرحمن بن سعد (1435 ق). تقنین الأحکام الشرعیة. الطبعة الأولی. ریاض: دارالتوحید للنشر.
شفیعی سروستانی، ابراهیم (1401 ش). حوزه‌های علمیه شیعه و قانون‌گذاری مبتنی بر فقه؛ از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی. حدیث و اندیشه، 17 (34)، 243-272.
شوکانی، محمد (1396 ق). القول المفید فی أدلة الاجتهاد و التقلید. الطبعة الأولی. کویت: طاعتی.
صالحی، علیرضا (1402ش، 29 فروردین). قانون‌گذاری احکام فقهی. دانشنامه فقه معاصر. بازیابی شده در 02/12/1403، از سایت دانشنامه.
صدر، محمدباقر (1417 ق). إقتصادنا. الطبعة الأولی. قم: مکتب الإعلام الإسلامی، مرکز النشر.
طبری، محمد بن جریر (1422 ق). جامع البیان عن تاویل آی القرآن. الطبعة الثانیة. مصر: هجر.
طهرانی، آقابزرگ (1403 ق). الذریعة الی تصانیف الشیعة. چاپ پنجم. تصحیح ابوالقاسم گُرجی. بیروت: چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی.
عبدالبرّ، محمد زکی (1407 ق). تقنین الفقه الإسلامی (المبدأ و المنهج و التطبیق). الطبعة الثانیة. قطر: إدارة إحیاء التراث الإسلامی.
العتیبی، غازی بن مرشد بن خلف (بی‌تا). التلفیق بین المذاهب الفقهیة و علاقته بتیسیر الفتوی. بی‌جا: جامعة أمّ القری.
علی اکبری بابوکانی، احسان و آهنگری، احسان (1395 ش). بازپژوهشی مبانی قانون‌گذاری در «منطقة الفراغ» نظام فقهی-حقوقی شیعه (با تاکید بر انگاره شهید صدر). حکومت اسلامی، 21 (4)، 133-158.
الغزالی، أبوحامد محمد بن محمد (۱۳۲۲-۱۳۲۴ق). المستصفی من علم الأصول. الطبعة الأولی. بولاق: بی‌نا.
ــــــــــ (1413 ق). المستصفی. الطبعة الأولی. بیروت:دار الکتب العلمیة.
غمامی، سید محمد مهدی؛ میرلوحی، سید محمد و جوادیه، علی (1397 ش). امکان‌سنجی تبدیل شریعت به قانون. نشریه دین و قانون، 5 (19)، 169-194.
قرضاوی، یوسف (1414 ق). مدخل لدراسة الشریعة الإسلامیة. الطبعة الأولی. بیروت: موسسة الرسالة.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود (1406 ق). بدائع الصنائع. الطبعة الأولی. قاهره: بی‌نا.
اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة و الإفتاء (بی‌تا). مجلة البحوث العلمیة. بی‌جا: المکتبة الشاملة.
مجذوب، محمد (1992 م). علماء و مفکرون عرفتهم. الطبعة الرابعة. ریاض:دار الشواف.
المحامید، شویش هزاع علی (2000 م). مسیرة الفقه الإسلامی المعاصر و ملامحه دراسة وثاقیة تحلیلیة. رسالة الدکتوراه. إشراف الأستاذ الدکتور محمد نعیم یاسین. الأردن: الجامعة الأردنیة، کلیة الدراسات العلیا.
محمدی کرجی، رضا (1398 ش). الزام‌آوری شریعت قبل از تقنین یا تدوین و رابطه آن با اصل حاکمیت. مجلس و راهبرد، 27 (104)، 155-180.
مصطفی، ابراهیم؛ الزّیات، أحمد حسن؛ عبدالقادر، حامد و النجار، محمد علی (1429 ق). المعجم الوسیط. الطبعة السادسة. تهران: موسسة الصادق علیه السلام.
مغراوی، محمد بن عبدالرحمن (1435 ق). التدبر و البیان فی تفسیر القرآن بصحیح السنن. الطبعة الأولی. لبنان: بی‌نا.
مکارم شیرازی، ناصر (1425 ق). انوار الفقاهة (کتاب البیع). چاپ اول. قم: مدرسة الإمام علی بن ابی طالب علیه السلام.
منتظری، حسین‌علی (1409 ق). دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة. الطبعة الثانیة. بیروت: الدار الإسلامیة.
میمان، ناصر بن عبدالله (1433 ق). التلفیق فی الاجتهاد والتقلید. الطبعة الأولی. ریاض: مجلة العدل.
ناظم الاسلام کرمانی، محمد بن علی (1384 ش). تاریخ بیداری ایرانیان. چاپ هفتم. تهران: امیر کبیر.
نائینی، احمدرضا (1388 ش). نقش رضاخان در تدوین قانون مدنی. مجله پیام بهارستان، 2 (3)، 904-929.
نائینی، محمدحسین (1378 ش). تنبیه الأمة و تنزیه الملة. چاپ نهم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
نورمفیدی، سید مجتبی (1393 ش). بررسی نظریه خطابات قانونیة. چاپ اول. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (علیهم السلام).
نوری، حسین بن محمدتقی (1408 ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. الطبعة الأولی. بیروت: موسسة آل البیت.
نووی، یحیی بن شرف (بی‌تا). المجموع شرح المهذب. الطبعة الأولی. بیروت:دار الفکر.
هاشمی، عباس و مهرآذر، حمید (1393 ش). شیخ فضل الله نوری و مخالفت مبنایی با مشروطه. فصلنامه ژرفاپژوه، 1 (1)، 155-177.
هریسی‌نژاد، کمال‌الدین (1388 ش). تأملی در عوامل تاثیرپذیری حقوق نوین ایران از نظام حقوقی رومی-ژرمنی. فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 39 (2)، 382-369.
هندی، السید عبدالعزیز (1403 ق). الأزهر و تقنین الشریعة الإسلامیة. نشریة الأزهر، 55 (7)، 868-878. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 64 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 28 |
||
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب