
تعداد نشریات | 163 |
تعداد شمارهها | 6,877 |
تعداد مقالات | 74,134 |
تعداد مشاهده مقاله | 137,853,438 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 107,232,307 |
از اژدهای بیخبرِ چرخ تا وادیِ استغنا (پیشینۀ یک مفهوم از ادبِ عرفانی) | ||
ادب فارسی | ||
دوره 14، شماره 2 - شماره پیاپی 34، اسفند 1403، صفحه 161-177 اصل مقاله (890.76 K) | ||
نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jpl.2025.394425.2306 | ||
نویسنده | ||
خلیل کهریزی* | ||
عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده زبان و ادبیات، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران | ||
چکیده | ||
عطار در منطقالطیر به تشریحِ هفت وادی سلوک پرداخته است. چهارمین وادی از این هفت مرحله استغنا نام دارد که در آن رب نیاز و اعتنایی به سالک ندارد و بودن و نابودنِ او برایش تفاوتی نمیکند. پیش از آنکه عطار این وادی را در منطقالطیر شرح دهد، در الهینامه مفهومِ کلّی آن را بی هیچ اصطلاحِ ویژهای در سخن از داستانِ ایوب به بحث نهاده است. از میانِ مباحثِ فلسفی در جهان اسلام، مسألۀ علم خدا به جزئیات و به ویژه برداشتِ غزالی از آن، یادآورِ وادیِ استغنا است و احتمالاً عطار در منطقالطیر مایۀ اصلیِ خود را برای تبیینِ استغنا از تهافتالفلاسفۀ غزالی گرفته است. مجموعۀ این مباحث به یک باورِ کهن شبیه است که بر پایۀ آن نه تنها انسان، بلکه زمین نیز در مجموعۀ کاینات از بس ناچیز است که چرخ به آن توجّه و اساساً از بود و نبودِ آن آگاهی ندارد. این مسأله در اسرارنامۀ عطار نیز مطرح شده و پیش از آن در حدیقۀ سنایی آمده است. ظاهراً سنایی نیز آن را از شاهنامه گرفته است که باور به بیخبری اژدهای چرخ در این کتاب نمودهایی چند دارد و اصلِ آن بازماندهای از باورهای زروانی است. این مقاله تلاشی است برای یافتنِ پیشینۀ وادی استغنا که ما را نخست به یک بحث فلسفی و سرانجام به یک باورِ زروانی در شاهنامه میرساند. | ||
کلیدواژهها | ||
استغنا؛ چرخِ بیخبر؛ علم خدا به جزئیات؛ زروانی؛ اژدهای چرخ | ||
مراجع | ||
ابن رشد، محمد بن احمد (1384). تهافت التهافت، ترجمه و توضیح علیاصغر حلبی، چاپ اوّل، تهران: جامی.
بهارنژاد، زکریا؛ صنوبری، نرگس (1398). «بررسی و نقد سید جلالالدین آشتیانی به ایرادهای غزالی در باب علم خدا به جزئیات»، پژوهشهای هستیشناختی، س 8، ش 15، ص 228 ـ205.
پورنامداریان، تقی (1390). دیدار با سیمرغ (شعر و عرفان در اندیشههای عطار)، چاپ پنجم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
توازیانی، زهره (1391). «واکاوی تکفیر ابن سینا از سوی غزالی در مسئلۀ علم خداوند به جزئیات»، پژوهشهای فلسفی کلامی، ش 52، ص 112 ـ 93.
حافظ، شمسالدین محمد (1362). دیوان حافظ، تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.
ریتر، هلموت (1388). دریای جان (سیری در آراء و احوال شیخ فریدالدین عطار نیشابوری)، ترجمۀ عباس زریاب خویی و مهرآفاق بایبوردی، چاپ دوم، تهران: الهدی.
رینگرن، هلمر (1388). تقدیرباوری در منظومههای حماسی فارسی (شاهنامه و ویس و رامین)، ترجمۀ ابوالفضل خطیبی، چاپ اوّل، تهران: هرمس.
زرینکوب، عبدالحسین (1378). صدای بال سیمرغ، چاپ اوّل، تهران: سخن.
زنر، آر. سی (1375). زروان یا معمای زرتشتیگری، ترجمۀ تیمور قادری، چاپ دوم، تهران: فکر روز.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1387). حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، چاپ هفتم، تهران: دانشگاه تهران.
طغیانی، اسحاق؛ هادی، حکیمه (1389). «بررسی مفهوم فقر و استغنا در مثنوی معنوی»، پژوهشنامۀ زبان و ادبیات فارسی، دوره 2، ش 5، بهار، ص 56 ـ 41.
عابدی، محمود؛ پورنامداریان، تقی (1402). تصحیح و توضیح منطقالطیر شیخ فریدالدین عطار نیشابوری، چاپ هفتم، تهران: سمت.
عطار، محمد بن ابراهیم (1383). منطقالطیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ اوّل، تهران: سخن.
ــــــــــــ (1386). اسرارنامه، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ دوم، تهران: سخن.
ــــــــــــ (1388). الهینامه، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ پنجم، تهران: سخن.
غزالی، محمد بن محمد (1393). تهافت الفلاسفه، ترجمۀ علیاصغر حلبی، چاپ دوم، تهران: جامی.
فاریاب، محمدحسین (1391). «تبیین سازگاری علم خدا به جزئیات با تغییرناپذیری او در آثار مشاهیر فلسفه و کلام»، نشریۀ معرفت، س 21، ش 183، ص 67 ـ 57.
فردوسی، ابواالقاسم (1393). شاهنامه، پیرایش جلال خالقی مطلق، چاپ اوّل، تهران: سخن.
فروزانفر، بدیعالزمان (1397). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری، چاپ سوم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
محبّتی، مهدی (1400). قرنهای بیزمان (درآمدی تحلیلی ـ معرفتشناختی بر منطق الطیر عطار)، چاپ اوّل، تهران: هرمس.
مصطفیپور، محمدرضا (1389). «تحلیل و بررسی علم خدا به جزئیات از منظر ابن سینا»، نشریۀ اندیشۀ نوین دینی، ش 22، ص 70ـ 51.
مهاجری، محمودرضا؛ افشار کرمانی، عزیزاللّه؛ نجفی افرا، مهدی (1401). «علم خدا به جزئیات متغیر از دیدگاه فیاض لاهیجی و نقد و بررسی دیدگاه وی»، نشریۀ فلسفه و کلام اسلامی، س 55، ش 1، ص 213 ـ 197.
ناصرخسرو (1357). دیوان اشعار حکیم ناصرخسرو قبادیانی، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مکگیل.
References Ibn Rushd, Muhammad ibn Ahmad. (2005). Tahafut al-Tahafut, translated and annotated by Ali-Asghar Halabi, 1st ed., Tehran: Jami. [In Persian]
Baharnejad, Zakaria; Senobari, Narges. (2019). "An Analysis and Critique of Seyyed Jalal al-Din Ashtiani's Objections to Ghazali on God's Knowledge of Particulars," Ontology Studies, Vol. 8, No. 15, pp. 205-228. [In Persian]
Pournamdarian, Taghi. (2011). Meeting with the Simurgh: Poetry and Mysticism in Attar's Thoughts, 5th ed., Tehran: Human Sciences Research Institute. [In Persian]
Tavaziani, Zahra. (2012). "An Analysis of Ghazali's Takfir of Avicenna Regarding God's Knowledge of Particulars," Philosophical and Theological Researches, No. 52, pp. 93-112. [In Persian]
Hafez, Shams al-Din Muhammad. (1983). Divan-e-Hafez, edited and annotated by Parviz Natel Khanlari, 2nd ed., Tehran: Kharazmi. [In Persian]
Ritter, Helmut. (2009). The Sea of the Soul: A Journey through the Thoughts and Life of Sheikh Farid al-Din Attar Nishaburi, translated by Abbas Zaryab Khoyi and Mehrafagh Baybordi, 2nd ed., Tehran: Al-Huda. [In Persian]
Ringgren, Helmer. (2009). Fatalism in Persian Epics (Shahnameh and Vis and Ramin), translated by Abolfazl Khatibi, 1st ed., Tehran: Hermes. [In Persian] Zarinkoub, Abdolhossein. (1999). The Voice of the Simurgh, 1st ed., Tehran: Sokhan. [In Persian] Zenner, R.C. (1996). Zorvan, translated by Timour Ghaderi, 2nd ed., Tehran: Fekr-e-Rooz. [In Persian] Sanaei Ghaznavi. (2008). Hadighat al-Haqiqah, edited by Mohammad-Taqi Modarres Razavi, 7th ed., Tehran: University of Tehran. [In Persian] Toghiyani, Ishaq; Hadi, Hakimeh. (2010). "An Examination of the Concepts of Poverty and Self-Sufficiency in the Masnavi," Journal of Persian Language and Literature, Vol. 2, No. 5, Spring, pp. 41-56. [In Persian] Abedi, Mahmoud; Pournamdarian, Taghi. (2023). Editing and Annotating the Mantiq-ut-Tayr by Sheikh Farid al-Din Attar Nishaburi, 7th ed., Tehran: Samt. [In Persian] Attar, Muhammad ibn Ibrahim. (2004). Mantiq-ut-Tayr, introduction, editing and annotations by Mohammad-Reza Shafiei Kadkani, 1st ed., Tehran: Sokhan. [In Persian] Attar, Muhammad ibn Ibrahim. (2007). Asrarnameh, introduction, editing and annotations by Mohammad-Reza Shafiei Kadkani, 2nd ed., Tehran: Sokhan. [In Persian] Attar, Muhammad ibn Ibrahim. (2009). Elahi-nameh, introduction, editing and annotations by Mohammad-Reza Shafiei Kadkani, 5th ed., Tehran: Sokhan. [In Persian] Ghazali, Muhammad ibn Muhammad. (2014). Tahafut al-Falasifah, translated by Ali-Asghar Halabi, 2nd ed., Tehran: Jami. [In Persian] Faryab, Mohammad-Hossein. (2012). "Clarifying the Compatibility of God's Knowledge of Particulars with His Immutability in the Works of Prominent Philosophers and Theologians," Knowledge Journal, Vol. 21, No. 183, pp. 57-67. [In Persian] Ferdowsi, Abu al-Qasim. (2014). Shahnameh, edited by Jalal Khalighi Motlagh, 1st ed., Tehran: Sokhan. [In Persian] Forouzanfar, Badi' al-Zaman. (2018). A Biography and Critique of the Works of Sheikh Farid al-Din Muhammad Attar Nishaburi, 3rd ed., Tehran: Cultural Heritage and Art Organization. [In Persian] Mohabati, Mehdi. (2021). Timeless Centuries: An Analytical-Epistemological Introduction to Attar's Mantiq-ut-Tayr, 1st ed., Tehran: Hermes. [In Persian] Mostafapour, Mohammad-Reza. (2010). "Analysis and Examination of God's Knowledge of Particulars from Avicenna's Perspective," New Religious Thought Journal, No. 22, pp. 51-70. [In Persian] Mohajeri, Mahmoud-Reza; Afshar Kermani, Azizollah; Najafi Afra, Mehdi. (2022). "God's Knowledge of Variable Particulars from the Perspective of Fayyaz Lahiji and a Critique of His View," Islamic Philosophy and Theology Journal, Vol. 55, No. 1, pp. 197-213. [In Persian] Naser Khosro. (1978). Diwan-e-Ash'ar-e Hakim Naser Khosro Qobadiani, edited by Mojtaba Minovi and Mehdi Mohaghegh, Tehran: McGill University Islamic Studies Institute. [In Persian] | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 53 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 19 |