
تعداد نشریات | 163 |
تعداد شمارهها | 6,878 |
تعداد مقالات | 74,135 |
تعداد مشاهده مقاله | 137,876,120 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 107,235,225 |
نقد و ارزیابی تاریخی نُه حکایت از تذکرة الاولیای عطار نیشابوری | ||
ادب فارسی | ||
دوره 14، شماره 2 - شماره پیاپی 34، اسفند 1403، صفحه 45-67 اصل مقاله (1.08 M) | ||
نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jpl.2023.357386.2163 | ||
نویسندگان | ||
حمیدرضا فهندژسعدی1؛ عبدالرضا سیف* 2 | ||
1گروهِ زبان و ادبیاتِ فارسی. دانشکدۀ ادبیات و علومِ انسانی. دانشگاهِ تهران. تهران. ایران | ||
2استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. تهران. ایران. | ||
چکیده | ||
صحت و سُقمِ بعضی از محتویاتِ متونِ عرفانی، بهویژه کتابهایی که با تمرکز بیشتری به احوال و گفتههای صوفیان پرداختهاند، همواره محلِ بحث و گفتگو بوده است. بحثها و انتقادها آنگاه افزونی میگیرد که قرار باشد از روایاتِ چنین کتابهایی در تدوینِ جزئیات و حقایقِ تاریخی بهره ببرند. یکی از این کتابها تذکرةالاولیای عطار است که هرچند از نخستین نامههایی است که در زبانِ فارسی به گفتهها و حکایتهای صوفیان پرداخته است و نثری کمنظیر دارد، امّا نمیتوان به گزارههای آن به صورتِ مطلق اعتماد کرد. در این جستار، پس از مقدمهای دربارۀ تذکرةالاولیاء، به دلایلِ بروزِ خطاهای تاریخی در کتابهای تذکره و مقامات پرداخته میشود و سپس نُه مورد از گزارههای این کتاب از منظرِ تاریخی، بررسی و نقد خواهد شد. مخاطب درمییابد که ماجرای امام صادق در مجلسِ منصور دوانیقی متأثّر از تفسیرِ داستان معجزۀ حضرت موسی با ساحران است که در تفسیر بیضاوی آمده است. ابوحازم مدنی با ابوهریره مصاحبتی نداشته است و به سختی میتوان او را از بزرگانِ «تابعین» به حساب آورد. عبداللّه مبارک پیش از فُضیل عیاض وفات یافته است و ممکن نیست که در رثای مرگِ فضیل عیاض مطلبی گفته باشد. شاگردی بایزید بسطامی نزدِ امام صادق بار دیگر بررسی و رد شد.امام شافعی هیچگاه شاگرد مالک دینار نبوده است. امام شافعی مقدمِّ بر احمد حنبل بوده است و ممکن نیست که احمدِ حنبل در کهنسالی به نزدِ شافعی جوان رفته باشد. همچنین امکان ندارد که عبداللّه مبارک به زیارت شخصِ احمد حنبل رفته باشد. هیچ یک از خلیفههای وقت با نفرین سفیانِ... | ||
کلیدواژهها | ||
تذکرةالاولیاء؛ خطای تاریخی؛ دلایل؛ حذف اسانید؛ تشابه اسمی؛ سلسلهسازی؛ تصحیف | ||
مراجع | ||
ابن اثیر، مجدالدین المبارک بن محمّد (2003)، المختار من مناقب الاخیار، به تحقیق مامون الصاغرجی، عدنان عبد ربّه، محمّد ادیب الجادر، امارات: مرکز زاید للتراث و التاریخ.
ابن اثیر، علی بن محمد جزری شیبانی (1987)، الکامل فی التاریخ، تحقیق محمد یوسف الدقاق، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن جوزی، جمالالدین ابی الفرج عبدالرحمن بن علی (1985)، صفهالصفوه، تحقیق محمود فاخوری، بیروت: دارالمعرفه.
ابن خلّکان، احمد بن محمّد (1978)، وفیات الاعیان، ج2 و 3، به تحقیق احسان عباس، بیروت: دار صادر.
ابن قتیبه دینوری (بیتا)، المعارف، تحقیق ثروت عکاشه، چاپ دوم، بیروت: دارالمعارف.
استعلامی، محمد ← عطار نیشابوری، 1391 (تعلیقات).
بدوی، عبدالرحمن (1375)، تاریخ تصوّف اسلامی، ترجمه محمودرضا افتخارزاده، ، قم: دفتر نشر معارف اسلامی.
بلخی، عبدالله بن عمر (1350)، فضائل بلخ، ترجمۀ محمد بن محمد حسینی بلخی، به تصحیح عبدالحیّ حبیبی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
بیضاوی، عبدالله بن عمر (1998)، انوار التنزیل و اسرار التاویل (تفسیر بیضاوی)، تصحیح محمد عبدالرحمن المرعشلی، بیروت: داراحیاء الثراث العربی.
جعفریان، رسول (1382)، تاریخ سیاسی اسلام (تاریخ خلفا)، قم: دلیل ما.
خلیفه بن خیاط (1985)، تاریخ خلیفه بن خیاط، تحقیق اکرم ضیاء العمری، ریاض: دارالطیبه.
ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد (1990-2000)، تاریخ الاسلام، تحقیق عبدالسلام تدمری، بیروت: دارالکتب العربی.
_________________ (1982)، سیراعلام النبلاء، ج11، تحقیق صالح السّمر، موسسه الرساله، بیروت.
_________________ (1996)، سیراعلام النبلاء، ج2، تحقیق شعیب الارنؤوط، موسسه الرساله، بیروت.
شفیعیکدکنی، محمدرضا (1384)، دفتر روشنایی (از میراث عرفانی بایزید بسطامی)، تهران: سخن.
ــــــــــــــــــــ ← عطار نیشابوری، 1398 (تعلیقات).
شهیدی، جعفر (1385)، تاریخ تحلیلی اسلام، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
طایفی، شیرزاد (1394)، «درآمدی بر بازشناسی انتقادی گزارههای تاریخی تذکرة الاولیاء»، هشتمین همایش پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی، صص 1383-1388.
عابدی، محمود ← هجویری، 1393 (تعلیقات).
عطار نیشابوری (1398)، تذکرهالاولیاء، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ پنجم، تهران: سخن.
ــــــــــ (1905-1907)، تذکرهالاولیاء، تصحیح رینولد نیکلسون، لیدن.
ــــــــــ (1391)، تذکرهالاولیاء، تصحیح محمد استعلامی، تهران: زوّار.
غنی، قاسم (1386)، بحث در آثار و افکار و احوال حافظ (جلد دوم: تاریخ تصوف در اسلام)، تهران: هرمس.
هجویری، علی بن عثمان (1387)، کشف المحجوب، تصحیح ژوکوفسکی، تهران: طهوری.
ـــــــــــــــــ (1393)، کشف المحجوب، تصحیح محمود عابدی، تهران: سروش.
References Attar Neyshabouri, F. (1905-1907). Tazkirat al-Awliya. (R. A. Nicholson, Ed.). Sokhan. Tehran. [in Persian]. Attar Neyshabouri, F. (2012). Tazkirat al-Awliya. (M. Este’lami, Ed.). Shokhan. Tehran. [in Persian] Attar Neyshabouri, F. (2019). Tazkirat al-Awliya. (M. R. Shafie Kadkani, Ed.). Sokhan. Tehran. [in Persian]. Badavi, Abd al-rahman (1996), History of Islamic Sufism. (M. R. Iftikharzadeh, transl.) Islamic Education Publishing House. Qom. [in Persian]. Balkhi, A. (1971). Faza’el-e Balkh. (M. Hoseini, Transl & A. Habibi, Ed.). Iran Culture Foundation. Tehran. [in Persian]. Bayzavi, A. (1998). Anvar al-Tanzil wa Asrar al-Ta’vil. (M. A. Mar’ashli, Ed.). Dar al-ehya al-Toras al-Arabi. Beirut. [in Arabic]. Ghani, Qasim. (2007). Discussion on the Works, Thoughts, and Circumstances of Hafez (History of Sufism in Islam). Hermes. Tehran. [in Persian]. Hojviri, A. (1999). Kashf al-Mahjoub. (V. Zhukovski, Ed.). Tahouri. Tehran. [in Persian]. Hojviri, A. (2014). Kashf al-Mahjoub. (M. Abedi, Ed.). Soroush. Tehran. [in Persian]. Ibn Asir, A. (1987). Alkamel fi al-Tarikh. (M. Y. Aldaghghagh, Ed.). Dar al-Elmiyya. Beirut. Ibn Asir, Majd al-Din al-Mobarak bin Mohammad. (2003). Al-Mokhtar men Managheb al-Akhyar. (M. al-S agharji, Ed.). Emarat. Zayed Leltorath va al-Tarikh. [in Arabic]. Ibn Jawzi, J. (1985). Siffatu al-safwa. (1985). (M. fakhuri, Ed.). Dar al-Ma’refa. Beirut. Ibn Khallikan. (1978). Wafayat al-A’yan. (E. Abbas, Ed.). Dar Sader. Beirut. Ibn Qutaybah Dinwari. (?). Alma’arif. (S. Akasha, Ed.). Dar al- Ma’arif. Beirut. [in Arabic]. Ja’farian, Rasoul. (2003). Political History of Islam (History of the Caliphs). Dalil-e Mâ. Qom. [in Persian]. Khalifa bin Khayyat. (1985). Tarikh-o Khalifat bin Khayyat. (A. Z. Al-Omari, Ed.). Dar al-Tayyeba. Riyadh. [in Arabic]. Shafie Kadkani, Mohammad Reza. (2005). The Book of Illumination. (دفتر روشنایی). Sokhan. Tehran. [in Persian]. Shahidi, Ja’far. (2006). Analytical History of Islam. University Publishing Center. Tehran [in Persian]. Tayefi, Shirzad. (2015). An introduction to the critical recognition of the historical propositions of Tazkira al-Awliya. The 8th Persian Language and Literature Research Conference, February 2016, pp. 1383-1388. [in Persian]. Zahabi, Shams al-Din Mohammad. (1982&1996). Siyar A’lam al-Nobala. Vol 2 & 11. Beyrut. Mo’assesa al-Resala. [in Arabic]. Zahabi, Shams al-Din Mohammad. (1990-2000). Tarikh al-Eslam. (A. Tadmori, Ed.). Beirut. Dar al-Kotob. [in Arabic]. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 503 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 23 |