
تعداد نشریات | 163 |
تعداد شمارهها | 6,877 |
تعداد مقالات | 74,134 |
تعداد مشاهده مقاله | 137,826,989 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 107,229,630 |
توسعه و امر اجتماعی ؛ با تمرکز بر برنامهریزی توسعه در عصر پهلوی دوم | ||
مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران | ||
مقاله 5، دوره 14، شماره 2 - شماره پیاپی 55، خرداد 1404، صفحه 263-282 اصل مقاله (1.16 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jisr.2025.388528.1576 | ||
نویسندگان | ||
منصور طبیعی* 1؛ نادیه رضایی1؛ محمدتقی ایمان2؛ جهانگیر جهانگیری2 | ||
1گروه جامعهشناسی، دانشکدۀ اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران. | ||
2گروه جامعهشناسی، دانشکدۀ اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران | ||
چکیده | ||
این مقاله نسبت توسعه یا برنامهریزی عمرانی را با امر اجتماعی در ایران دوران پهلوی دوم مطالعه میکند. بهلحاظ زمانی، دورانی بررسی میشود که از اواسط حکومت رضاشاه تا انقلاب 1357 را دربرمیگیرد. برای تحلیل این بازۀ زمانی سهدههای، از صورتبندی نظری امر اجتماعی در سنت دورکیمی و نیز دونزلو و مفهوم بهنجارسازی ایوالد بهره برده است. بهلحاظ روششناختی، این پژوهش مطالعهای تاریخی است که از الگوی روششناختی تاریخ مفاهیم کوزلک و تاریخ فضایی الدن بهره میبرد و روش آن مطالعۀ کتابخانهای، تحلیل اسناد و تحلیل ثانوی بوده است. ایدۀ برنامهریزی توسعه در ایران، با آنکه دغدغهای درونی بود، پس از جنگ جهانی دوم، عمیقاً تحت تأثیر فضای گفتمانی جهانی توسعه قرار گرفت و اغلب دغدغهها و اولویتهای درونی جامعۀ ایرانی در توسعه را به حاشیه برد یا نادیده گرفت. مهمترین نتایج این مقاله عبارتند از: نخست برنامهریزی عمرانی-توسعهای این عصر، از حیات اجتماعی انتزاع شد و درنتیجه اولویت با ایدههای برنامه بود تا پایداری اجتماعی و ایجاد ارزشهایی مانند همبستگی اجتماعی، تعلق و مشارکت اجتماعی. دوم، چشمانداز رشدگرایانه-مدرنیزاسیونی برنامهریزی در ایران حیات اجتماعی در ایران را نادیده گرفت و نتوانست به نهادینهسازی برنامهریزی و اهداف توسعه در آن منجر شود و درنهایت به نهادزدایی گسترده دامن زد. درنهایت آنکه تلاش دولت پهلوی برای ایجاد وضعیت نسبی رفاهی نتوانست به «بهنجارسازی جامع» منجر شود. | ||
کلیدواژهها | ||
امر اجتماعی؛ برنامهریزی توسعه؛ تاریخ فضایی؛ رشدگرایی؛ عصر پهلوی دوم | ||
مراجع | ||
آبراهامیان، یرواند (1391). تاریخ ایران مدرن. ترجمۀ محمدابراهیم فتاحی. تهران: نشرنی.
آرشیو روزنامۀ کیهان از سال 1328 تا 1350 شمسی
ابتهاج، ابوالحسن (1375). خاطرات ابتهاج: جلد نخست. تهران: علمی.
اسمیث، بنیامین (1397). دوران سخت در سرزمین فراوانی: سیاستهای نفت در ایران و اندونزی. ترجمۀ علی طیبی. تهران: شیرازه.
اوضاع در ایران، آژانس تلگرافی اتحاد جماهیر شوروی (تاس)، 11 آوریل 1950، پروندۀ شمارۀ 107.
بالدوین، جورج. بی. (1394). برنامهریزی و توسعه: سرپرست گروه اول مشاوران هاروارد (1338 تا 1341). ترجمۀ میکائیل عظیمی. تهران: علم.
بشیریه، حسین (1395). موانع توسعۀ سیاسی در ایران. تهران: گام نو.
بلیکی، نورمن (1395). طراحی پژوهشهای اجتماعی. ترجمۀ حسن چاوشیان. تهران: نشرنی.
بیات، آسف (1399). سیاستهای خیابانی: جنبش تهیدستان در ایران. ترجمۀ سید اسدالله نبوی چاشمی. تهران: شیرازه.
پهلوی، محمدرضا (1346). انقلاب سفید. تهران: باشگاه ادبیات.
تلگراف سلیمان شاملو به آسوشیتدپرس لندن (تهران به لندن)، 9 آذر 1328، اسناد وزارت پست و تلگراف و تلفن، پروندۀ شمارۀ 1.
سابقۀ برنامهریزی در ایران (1377). معاونت امور اقتصادی و هماهنگی دفتر اقتصاد کلان. سازمان برنامه و بودجه: انتشارات سازمان برنامه و بودجه 104/00/77.
سایت دادههای سری زمانی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران: https://www.cbi.ir/page/4275.aspx
صابر، هدی (1398). پنجاه سال برنامهریزی در ایران. تهران: بنگاه ترجمه و نشر پارسه.
صابر، هدی (1398). فروپاشی: نگاهی به درون رژیم شاه (بحرانها، تضادها و ناکامیها). تهران: بنگاه ترجمه و نشر پارسه.
دورکیم، امیل (1393). قواعد روش جامعهشناسی. ترجمۀ علیمحمد کاردان. تهران: دانشگاه تهران.
دورکیم، امیل (1396). دربارۀ تقسیمکار اجتماعی. ترجمۀ باقر پرهام. تهران: مرکز.
دونزو، ژاک (1402). ابداع امر اجتماعی: رسالهای دربارۀ افول هیجانات سیاسی. ترجمۀ آرام قریب. تهران: شیرازه.
رفعتیپناه مهرآبادی، مهدی (1398). توسعه و تخریب: بررسی سیاستهای محیطزیستی دولت ایران (طی برنامههای عمرانی 1327- 1357). تهران: شیرازه.
رنانی، محسن و مؤیدفر، روزیتا (1392). چرخههای افول اخلاق و اقتصاد: سرمایۀ اجتماعی و توسعه در ایران. تهران: طرح نو.
خانیکی، هادی (1401). اندیشۀ پیشرفت و تحولات جدید جامعۀ ایرانی: بازخوانی مطالعات مجید تهرانیان در حوزۀ توسعه، فرهنگ و ارتباطات. تهران: نشرنی.
کلانتری، عبدالحسین و منصوری، امید (1400). خوانش انتقادی فضا و زمان برنامهریزی توسعه در حاکمیت اقتدارگرای پهلوی (طرح جامع شهر تهران در دهۀ چهل شمسی). مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 10(۳)، 659-687. https://doi.org/10.22059/jisr.2021.285457.901
کوزلک، راینهارت (1401). تاریخ مفهومی: بنیانهای نوین نظریۀ تاریخ. ترجمۀ عیسی عبدی. تهران: فرهامه.
کوزلک، راینهارت (1402). زمان و زبان انقلابی. ترجمۀ سیما حسندخت فیروز. نقد اقتصاد سیاسی.
کوزلک، راینهارت (1403). فضای تجربه و افق انتظار (دو مقولۀ تاریخی). ترجمۀ امیر صفری. نقد اقتصاد سیاسی.
گزارش مقدماتی برنامۀ عمرانی سوم ایران: از مهرماه 1341 تا پایان 1346. تهران: سازمان برنامه، امور اقتصادی.
گودرزی، منوچهر، فرمانفرمائیان، خداداد و مجیدی، عبدالمجید (1381). توسعه در ایران 1320-1357. تهران: گام نو.
جلاییپور حمیدرضا و محمدی، جمال (1398). نظریههای متأخر جامعهشناسی. تهران: نشرنی.
فرمانفرمائیان، عبدالعزیز، موسسۀ ویکتور گروئن و مهندسین مشاور (1348). برنامۀ جامع شهر تهران. تهران: شهرداری تهران و شورای عالی شهرسازی تهران.
عبدی، عباس و گودرزی، محسن (1402). صدایی که شنیده نشد: نگرشهای اجتماعی-فرهنگی و توسعۀ ناموزون در ایران (گزارشی از یافتههای طرح آیندهنگری علی اسدی و مجید تهرانیان). تهران: نشرنی.
عدل، شهریار و اوکارد، برایان (1374). تهران پایتخت دویستساله (مجموعه مقاله). ترجمۀ ابوالحسن سروقدمقدم، احمد سیدی، فاطمه وثوقی خزائی. تهران: سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران و انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران.
لیلاز، سعید (1398). موج دوم: تجدد آمرانه در ایران (تاریخ برنامههای عمرانی سوم تا پنجم). تهران: نیلوفر.
مالجو، محمد (1400). کوچ در پی کار و نان: فاعلیت منفعلانه مستمندان آذربایجان از 1327 تا 1329 خورشیدی. تهران: اختران.
مدنی، امیرباقر (1367). استراتژیهای توسعۀ اقتصادی: مقایسۀ روشهای توسعۀ ایران با کره. تهران: آذر.
مکلئود، تاس. اچ (1380). برنامهریزی در ایران: براساس تجارب گروه مشاورۀ دانشگاه هاروارد در ایران در تهیۀ برنامۀ عمرانی سوم. ترجمۀ علیاعظم محمدبیگی. تهران: نشرنی.
مؤمنی، باقر (1359). مسئلۀ ارضی و جنگ طبقاتی در ایران. تهران: پیوند.
هالیدی، فرد (1358). دیکتاتوری و توسعۀ سرمایهداری در ایران. ترجمۀ فضلالله نیکآیین. تهران: امیرکبیر.
هریس، کوان (1400). انقلاب اجتماعی: سیاست و دولت رفاه در ایران. ترجمۀ محمدرضا فدایی. تهران: شیرازه.
هوگلاند، اریک. ج. (1402). زمین و انقلاب در ایران (1340-1360). ترجمۀ فیروزه مهاجر. تهران: شیرازه.
Abdi, A., & Goudarzi, M. (2023). The Voice That Was Not Heard: Socio-Cultural Attitudes and Uneven Development in Iran (A Report from Majid Tehranian and Ali Asadi’s “Future Studies” Project)]. Tehran: Ney. (In Persian)
Abrahamian, E. (2012). A History of Modern Iran: Translated by: M. E. Fattahi. Tehran: Ney. (In Persian)
Adle, C., & Hourcade, B. (1995). Tehran, the 200-year- old capital (A collection of articles). Translated by: A. Sarvqad-Moqaddam, A. Seyedi, F. Vosooqi Khazaei. Tehran: Technical and Engineering Consulting Organization of Tehran Municipality & French Institute of Iranian Studies in Iran. (In Persian)
Akerstrom Anderson, N. (2003). Discursive Analytical Strategies: Understanding Foucault, Koselleck, Laclau, Lumann. Bristol: Policy Press.
Archive of Keyhan Newspaper from 1949 to 1971 (Telegram channel of the Great Archive of Iranian Publications: t.me/nashrieh7). (In Persian)
Baldwin, G. B. (2015). Planning and Development in Iran. Translated by: M. Azimi. Tehran: Elm. (In Persian)
Bashiriyeh, H. (2016). Obstacles to Political Development in Iran. Tehran: Gam-e Now. (In Persian)
Bayat, A. (2020). Street politics: The movement of the urban poor in Iran. Translated by: S. A. Nabavi Cheshmi. Tehran: Shirazeh. (In Persian)
Blaikie, N. (2016). Designing social research. Translated by: H. Chavoshian. Tehran: Ney. (In Persian)
Central Bank of the Islamic Republic of Iran Time Series Data Site: https://www.cbi.ir/page/4275.aspx (In Persian)
Ebtehaj, A. (1996). Memoirs of Ebtehaj: Vol. 1. Tehran: Elmi. (In Persian)
Ball, T., & Pocock, J. G. A. (eds.) (1988). Conceptual change and the constitution. Lawrence, KA: University Press of Kansas.
Clarke, P. (2009). Keynes: The Twentieth Century’s Most Influential Economist. London: Bloomsbury Press.
Donzelot, J. (2023). The invention of the social: An essay on the decline of political passions. Translated by: A. Gharib. Tehran: Shirazeh. (In Persian)
Durkheim, É. (2014). The Rules of Sociological Method. Translated by: A. M. Kardan. Tehran: University of Tehran Press. (In Persian)
Durkheim, É. (2017). On the division of social labor. Translated by: B. Parham. Tehran: Markaz. (In Persian)
Elden, S. (2001) Mapping the present: Heidegger, Foucault and the Project of a spatial history. New York: Continuum.
Ewald, F. (2020). The birth of solidarity: The history of the french welfare state. Edited by: M. Cooper. Translated by: T. S. Johnson. Durham & London: Duke University Press.
Farmanfarmaian, A., Victor Gruen Institute and Consulting Engineers (1969). Tehran city comprehensive plan. Tehran: Tehran Municipality and Tehran High Urban Planning Council. (In Persian)
Gerstle, G. (2022). The rise and fall of Neoliberalism order: America and the world in the free market era. New York: Oxford University Press.
Giddens, A. (2019). Late sociological theories. Translated by: H. Jalaeipour & J. Mohammadi. Tehran: Ney. (In Persian)
Halbwachs, M. (1992) On Collective Memory. Edited and Translated by: L. A. Coser. Chicago: University of Chicago press.
Halliday, F. (1979). Dictatorship and capitalist development in Iran. Translated by: F. Nik- Ayin. Tehran: Amir Kabir. (In Persian)
Harris, K. (2021). A social revolution: Politics and the welfare state in Iran. Translated by: M. Fadai. Tehran: Shirazeh. (In Persian)
Hooglund, E. J. (2023). Land and revolution in Iran (1961–1981). Translated by: F. Mohajer. Tehran: Shirazeh. (In Persian)
Kalantari, A. H., & Mansouri, O. (2021). Critical reading of space and time of development planning in authoritarian reign of Pahlavi (The comprehensive plan of Tehran City in (1960s). Quarterly of Social Studies and Research in Iran, 10(3), 659-687. https://doi.org/10.22059/jisr.2021.285457.901
Khaniki, H. (2022). The idea of progress and new transformations in Iranian society: revisiting Majid Tehranian's studies in development, culture, and communications. Tehran: Ney. (In Persian)
Koselleck, R. (2022). Conceptual history: New foundations of historical theory. Translated by: E. Abdi. Tehran: Farhameh. (In Persian)
Koselleck, R. (2023). Time and revolutionary language. Translated by: S. Hassandokht Firooz. Critique of Political Economy. (In Persian)
Koselleck, R. (2024). Space of experience and horizon of expectation (Two historical categories). Translated by: A. Safari: Critique of Political Economy. (In Persian)
Leilaz, S. (2019). The Second Wave: Authoritarian Modernization in Iran (A History of the Third to Fifth Development Plans). Tehran: Niloofar. (In Persian)
McLloyd, T. H. (2001). Planning in Iran: Based on the Experiences of the Harvard University Advisory Group in Iran in Preparing the Third Development Plan. Translated by: A. Mohammadbeigi. Tehran: Ney. (In Persian)
Madani, A. (1988). Economic development strategies: A comparison of development methods between Iran and South Korea. Tehran: Azar. (In Persian)
Maljoo, M. (2021). Migration in Pursuit of Work and Bread: The Passive Agency of the Poor in Azerbaijan (1948–1950). Tehran: Akhtaran. (In Persian)
Momeni, B. (1980). The Agrarian Question and Class Struggle in Iran. Tehran: Peyvand. (In Persian)
Pahlavi, M. R. (1967). The White Revolution. Tehran: Literary Club. (In Persian)
Preliminary report on the third development plan of Iran: from October 1962 to the end of 1967, Tehran: Planning Organization, Economic Affairs. (In Persian)
Planning History in Iran (1998). Deputy for Economic Affairs and Coordination of the Macroeconomics Office, Planning and Budget Organization: Planning and Budget Organization Publications 104/00/77. (In Persian)
Rafati-Panah Mehrabadi, M. (2019). Development and destruction: A study of the Iranian government's environmental policies (During development plans 1948-1978). Tehran: Shirazeh. (In Persian)
Renani, M., & Moayyeddfar, R. (2013). Cycles of Moral and Economic Decline: Social Capital and Development in Iran. Tehran: Tarh-e Now. (In Persian)
Saber, H. (2019). Fifty Years of Planning in Iran. Tehran: Parseh. (In Persian)
Saber, H. (2019). Collapse: A Look Inside the Shah's Regime (Crises, Conflicts, and Failures). Tehran: Parseh. (In Persian)
Salehi-Isfahani, D. (1989). The political economy of credit subsidy in Iran, 1973–1978. International Journal of Middle East Studies, 21(3), 359-379. https://doi.org/10.1017/S0020743800032554
Situation in Iran, Telegraph Agency of the Soviet Union (TASS), April 11, 1950, File No. 107. (In Persian)
Skocpol, T. (1982). Rentier state and Shi'a Islam in the Iranian revolution. Theory and Society, 11(3), 265-283.
Smith, B. (2018). Hard Times in the Lands of Plenty. Translated by: A. Tayebi. Tehran: Shirazeh. (In Persian)
Telegram from Soleiman Shamlou to the Associated Press London (Tehran to London), 30 November 1949. Documents of the Ministry of Posts, Telegraphs and Telephones, File No. 1. (In Persian) | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 281 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 106 |