پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 163 |
| تعداد شماره‌ها | 6,877 |
| تعداد مقالات | 74,134 |
| تعداد مشاهده مقاله | 137,826,208 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 107,229,574 |
تحلیل انتقادی دیدگاه ابونصر فارابی در باب مصادیق حروف معانی | ||
| فلسفه و کلام اسلامی | ||
| دوره 58، شماره 1، مرداد 1404، صفحه 3-25 اصل مقاله (677.78 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jitp.2025.385340.523557 | ||
| نویسنده | ||
| کرامت ورزدار* | ||
| دانش‌آموختۀ دکترا، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| مسئلۀ اساسی این پژوهش، تحلیل انتقادی دیدگاه فارابی در باب مصادیق «حروف معانی» در زبان عربی و هدف از آن نشان دادن ناکارآمدی نظر فارابی در این باب از طریق نقد منطقی تقسیم سه‌گانۀ الفاظ به اسم، فعل و حرف است. فارابی در آثار منطقی خود، تقسیم‌بندی سه‌گانۀ دانشمندان نحو از کلمه را می‌پذیرد و هر یک از اسم، فعل و حرف را بر اساس روش مرسوم آنها تعریف می‌کند؛ امّا در مقام مصداق، تقسیم‌بندی نوینی از حروف ارائه می‌دهد. وی واژگانی همچون ضمایر، اسم‌های اشاره، موصول‌ها، اسم‌های استفهام و افعال ناقصه را از دایرۀ اسامی و افعال خارج می‌کند و آنها را در ذیل «حروف» مندرج می‌کند. در این پژوهش نشان می‌دهم: 1-فارابی به درستی متوجّه عدم پایبندی دانشمندان نحو به قوانین منطق تعریف بوده‌است و در مقام سلب به‌خوبی آنها را به چالش کشیده‌است؛ امّا در مقام ایجاب به بیراهه رفته‌است و واژگان مذکور را در زمرۀ حروف قلمداد کرده‌است؛ 2-علّت این اشتباه، پایبندی غیرمنطقی فارابی به تقسیم سه‌گانۀ کلمه و حصر اقسام کلمه در اسم، فعل و حرف است؛ 3-تقسیم سه‌گانۀ مشهور از کلمه-چه بر اساس تعریف و چه بر اساس قید «خبر و مخبرٌعنه واقع‌شدن/ نشدن» مبنای منطقی درستی ندارد و دارای حصر عقلی نیست؛ 4-قید «عدم استقلال معنایی» را نمی‌توان فصل تمایزبخش «حروف معانی» از اسم و فعل دانست. بر اساس این انتقادات در پایان این پژوهش نشان می‌دهم که برای تکمیل کار فارابی، باید خود را از چنبرۀ تقسیم سه‌گانه رها سازیم و واژگان مذکور را در تقسیم‌بندی نوینی، قسیم اسم، فعل و حرف قرار دهیم. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| حروف معانی؛ منطق تعریف؛ زبان‌شناسی؛ نحو؛ فارابی | ||
| مراجع | ||
|
ابن‌باجه (1408). تعالیق ابن‌باجه علی منطق الفارابی. در: المنطقیّات للفارابی. ج3. قم: کتابخانۀ آیت الله مرعشی نجفی.
ابن‌فارس (1328ق). الصاحبی فی فقه اللغه و سنن العرب و کلامها. قاهره: المکتبه السلفیّة.
ابن‌سراج (1430ق) الاصول فی النّحو. قاهره: مکتبه الثقافه الدینیة.
ابن‌عقیل، بهاء الدّین عبدالله (بی‌تا) شرح ابن‌عقیل علی الفیة ابن‌مالک. قم: مرکز مدیریّت حوزه‌های علمیّه؛ دفتر تدوین متون درسی.
ابن ورّاق، محمدبن عبدالله (1429ق) علل النّحو. چاپ دوم. بیروت:دار الکتب العلمیّة.
احمر بصری، خلف‌بن‌حیّان (1381ق) المقدّمه فی النحو. دمشق: مطبوعات مدیریه إحیاء التراث القدیم.
اژه‌ای، محمّدعلی (1369) «علمِ منطق و رابطۀ آن با علمِ نحو از دیدگاه دانشمندانِ مسلمان». جامعه‌شناسیِ کاربردی. سال سوم. شمارۀ 3. 28-1.
اعلم شنتمری، یوسف‌بن‌سلیمان (1427ق) سرائر النّحو. ریاض:دار کنوز اشبیلیا.
انیس، ابراهیم (1966) مِن اسرار اللغه. الطبعة الثالثة. قاهره: مکتبة الانجلو المصریّة.
توحیدی، ابوحیّان (2017) الامتاع و الموانسة. لندن: موسسه هنداوی.
ــــــــــ (1992) المقابسات. کویت:دار سعاد الصباح.
جرجانی، عبدالقاهر (1432ق) شرح الجمل فی النّحو. قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة.
جمال‌الدّین، سیدمصطفی (1407) رأی فی تقسیم الکلمة. نشریۀ تراثنا. السنة الثانیة. العدد 1. 126-105.
حسان، تمام (1994) اللغة العربیة معناها ومبناها. مغرب: دارالثقافة.
رضایی، ابوالفضل؛ عبّاسی، محمود (1390) نقد و بررسی برخی دیدگاه‌های نحوی «ابراهیم مصطفی» در کتاب «إحیاء النّحو». پژوهشنامه نقد ادب عربی. سال دوم. شمارۀ 3. 142-115.
رضایی، غلام‌عبّاس؛ یاری، شیرکو (1389) قیاس و سماع نحوی از دیدگاه ابوعلی فارسی. مجلّۀ زبان و ادبیّاتِ عربی. شمارۀ 3. 93-67. https://doi.org/10.22067/jall.v2i3.8974
رمانی. علی‌بن‌عیسی (بی‌تا) الحدود فی النّحو. بی‌جا.
زجاجی، ابولقاسم عبدالرّحمن‌بن اسحاق (1399ق) الایضاح فی علل النّحو. چاپ سوم. بیروت:دار النفائس.
ــــــــــ (1404ق) کتاب الجُمل فی النّحو. بیروت: مؤسسه الرساله.
سلمانی، محمّدجواد؛ عبداللهی، حسن؛ ناظری، حسین (1396) بررسی اعتبار شعر جاهلی به عنوان مصدر استشهاد در نحو عربی. مجلّۀ زبان و ادبیّاتِ عربی. شمارۀ 17. 129-103. https://doi.org/10.22067/jall.v8i17.34941
سیبویه، عمرو بن عثمان (1410ق) الکتاب. چاپ سوم. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
سیرافی، حسن‌بن‌عبدالله (1429ق) شرح کتاب سیبویه. بیروت:دار الکتب العلمیّه.
شهیدی، فاطمه (1401) «نسبت دستور زبان و منطق در نظر ابونصر فارابی». فلسفه. دورۀ 20. شمارۀ 2. 158-136. https://doi.org/10. 22059/jop.2022.347592.1006736
صیمری، عبدالله‌بن‌علی (1402ق) التبصره و التذکره. دمشق:دار الفکر.
طبیبیان، سید حمید (1371) «تقسیمِ کلمه در زبانِ عربی». نشریۀ فرهنگ. شمارۀ 13. 134-119.
عکبری، ابولبقاء (1412ق) المسائل الخلافیه فی النّحو. بیروت:دار الشرق العربیّ.
عبیات، عاطی؛ عموری، جعفر (1398) «اندیشه‌های آسان‌سازی نحو از دیدگاه نحویان معاصر». مجلۀ پژوهش در آموزش زبان و ادبیات عرب. سال اول. شماره 1: 57-35. https://doi.org/10.1001.1.2783512.1398.1.1.2.2
قُرشی، محمدحسین (1391) «بررسی و تحلیل زبان و منطق در اندیشة ابونصر فارابی». پژوهشنامة انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی. سالِ 12. شمارۀ 1. 84-63.
فارابی، ابونصر محمّد‌بن‌محمّد (1404) الألفاظ المستعملة فی المنطق. تصحیح محسن مهدی. تهران: مکتبة الزهراء.
ــــــــــ (1408) المنطقیّات. قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
ــــــــــ (1986) الحروف. تصحیح و تحقیق محسن مهدی. بیروت:دار المشرق.
ــــــــــ (1996) احصاء العلوم. بیروت:دار و مکتبة الهلال.
فهمی‌حجازی، محمود (1379) زبان‌شناسیِ عربی: درآمدی تاریخی در پرتوی فرهنگ و زبان‌های سامی. ترجمۀ حسین سیّدی. تهران: انتشارات آستان قدس و سمت.
مبرّد، محمّدبن یزید (1420ق) المقتضب. بیروت:دار الکتب العلمیه.
مخزومی، مهدی (1985) فی النحوی العربی: قواعد و تطبیق. الطبعة الثالثة، بیروت: مکتبة لسان العرب.
ورستیگ، کیس (1391) تاریخ مطالعات زبان‌شناسانِ مسلمان. ترجمۀ زهرا ابولحسنی. تهران: سمت. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 122 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 119 |
||
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب